Op dees pagina kump jedere maondj miene rubriek Ós Modesjtaal te sjtaon, dae ouch ummer in de bielaag (VIA) van De Limburger sjteit. Ein aantal rubrieke sjtaon ouch in mien bouk: "Van Oukouk pès Cötelbaek", dat bie boukhanjel Krings in Zitterd te koup is.
============================================================================
=============================================================================
Ós Modesjtaal (december 2022)
Van gebroeke en wunsje.
door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Vandaag is ‘t ein rubriek euver tradities die mit december en Awd en Nuuj te make höbbe. Noe ‘ns neit allein oet Limburg mer oet de ganse welt. Mer waal in ós modesjtaal gesjreve!
Sunneklaas. Op Ameland wurt ‘t Sinterklaosfees gans angesj gevierd: de leichter op ’t ganse eilandj gaon óm vief oer oet, ouch de vuurtore. Verkleide manne gaon ‘gewaopend’ mit sjtek en blaozend op häöre de sjtraot op. Ze wille neit herkènd waere. Daoveur zètte ze ouch ‘n gekke sjtöm op. D’r wurt meziek en toneel gesjpeeld. Vrouwe en kènjer perbeiere sjtiekem van ’t eine nao ’t angere hoes te sjloepe. Es ze dich betrappe wurs te neit gesjlage mer trökgebrach. Later op de aovond mage de vrouwe en de jeug ouch mitdoon.
Kniepertjes. Ein traditie in Drenthe en Groninge is ‘t bakke van kniepertjes op Awdjaorsdaag. Väöl modesj doon dat same mit hun kènjer. De platte, zuite waffele zeen ’t awd jaor; de opgerolde waofels mit roum waere mit Nuujjaor gemaak.
Berlinerböl. Aolieböl en appelbeignets kènne ze bie de Dutsjers neit. Waal Berlinerböl. Dees böl zeen meistes gevöld mit jam en besjtruid mit poejersókker. En óm emes te vernäöke deit me d’r sóms sjerpe mósterd in! Me zaet ouch das te dan gelök höbs. In plaatsj van mit champagne prooste in Dutsjland mit Sekt.
Nuujjaorsbreive. Vruiger sjreve de kènjer aan hun awwesj, paettant (paat) of paeternónk eine Nuujjaorsbreif mit de bèste wunsje en kómplimènte. Op ’t Belsj kènt me dees traditie nog ummer. Oppe sjole besjtaeje ze d’r väöl aandach aan.
Sjotlandj en Griekelandj. De “eesjte vout” is dao ein traditie. De eesjte minsj dae in ’t nuje jaor bie dich op bezuik kump brink dich gelök, mer allein es ze mit de rechtervout bènnesjtappe. En noots mit laeg henj!
Sjprènge. In Denemarke sjprènge ze ’t nuje jaor in door om 0:00 oer van eine sjtoul te sjprènge. In Brazilië gaon de luuj op awdjaorsaovend nao ’t sjtrandj óm euver zeve golve te sjprènge en zeve wunsje te doon.
Italië. In Italië wurt óm middernach ein nuujjaorsgerech gegaete: cotechino en lenticchi (cotechino-woosj en linze). Dat zou väöl gelök en veursjpoud brènge.
Ouch ich wunsj de laezesj van dees rubriek eine gouwe roetsj en ’t aller-bèste veur 2023 !
Pès volgend jaor. Blief gezóndj. Reacties: johnhertogh@gmail.com
=========================================================================
Ós Modesjtaal (nov22)
Lekkesj veur dónkere daag.
door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs
Verhaole bie d’n (aopen) haard.
Van de Limburger wurt gezag dat hae in ein romanties landj laef en dat ‘r eine laevendige fantasie haet. Die fantasie haet gans get sjoon verhaole opgeleverd. Die waere dan dèks bie d’n aopen haard vertèld. En daobie drènk me soms ‘ne herfsbock en ’n hampfel neut.
Herfsvruchte mit Sjpaanse meziek.
Want ’t is noe d’n tied van kesjtaanjele en beukeneutjes. Die woorte in mien jeug meistes geraap en verzameld in meisjbujele. Thoes woorte ze oppe vloer van de zölder – naeve de graofsjale (goudreinet) - oetgelag óm te laote dreuge want es ze veesj (frisj) ware, sjmaakde ze nog neit. Óm de paar daag woorte de eppel ómgedreed en de kesjtaanjele mit ein handj gerungeld (gemenk). Van gedreugde kesjtaanjele kènt me ouch sop make! En ze kènne gepof waere. In Frankriek wurt dèks kesjtaanjelperee (crème de marron) gegaete es bie- of naogerech. ’t Woord kastanje kump van ’t Franse castaigne, Letiense castanea en ’t Sjpaanse castaña. ’t Sjpaanse verkleinwoord is castañeta, waat ouch castagnette beteikent. De vórm van dit instremènt liek waal get op ein kesjtaanjel ! De kesjtaanjele-ougs wurt op väöl plaatsje gevierd: in Frankriek, Sjpanje, Italië en natuurlik in ’t Griekse Kastanéia.
Koppien van neutjes of van slivovitsj?
De beukeneutjes verwaarde veer in ein kertonge doos en me moosj goud oplètte dat die niet van ónger gónge sjummele door de vóch. Sowieso woorte die neit väöl gegaete, ómdat se dan flot pien in de blötsj kreegs. Dat kump door de giftige fagine dae dao in zit. Dat gif wurt aafgebraoke es de neutjes werm gemaak waere. Gans vruiger woort ouch kaffe gezat mit beukeneutjes. Van de sjlei-proeme van sjleidäöre (sleedoorn) woort jam, vruchtesap of zelfs slivovitsj gemaak! Ouch asseneut (hazelneut) zeen goud te aete, die zitte vol vitamine E. Kènjer aete gaer ein bóttram mit hazelnootpasta. In Korea waere eikels gebroek om zjeleij (gelei) te make, mer ich laot ze leiver ligke veur de eikhäöre, muus en wilj verke! Wós geer dat neutjes rape eigelik verbaoje is? Dat wurt es sjtruiperie gezeen! Mer eine hampfel veur eige gebroek zal toch gein gein kaod kènne!
Pès de volgende maondj. Blief gezóndj. Reacties: johnhertogh@gmail.com
========================================================================
Ós Modesjtaal (okt22)
Blaedjes vleige dich óm de ore.
door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs
Van herfsblaedjes en (blaad-)körve.
Noe de oetergaons (herfs) dao is, kómme ouch de blaadkörf weier. Sjoon dat de gemeinte die euveral neerpaot wo väöl buim sjtaon. Ich zoug dat de kènjer al een paar hampfele d’r in gesjmete höbbe. De res zal flot volge. Ich vónj mer ein oetdrökking: op de körf sjtote, waat ‘ein belke opwerpe’ beteikent. D’r zeen nog mee körf: ermkörf, wesjkörf en witsekörf, gevlóchte van jóng witsettek. ’t Woord kump van ’t Letiense corbis en Middelnederlandse curf. ’n Biejekaer is ouch ‘ne körf. En de k(a)naster is gevlóchte van reit. Ein wan is ein platte, gevlóchte manj, womit nao ’t daesje ’t kaore omhoog woort gesjmete óm ’t kaf weg te blaoze.
Anger blajer en blaedjes
’t Geef ouch nog anger blajer en blaedjes. Doe höbs toch ei blaad in de móndj, beteikent: doe kèns ’t toch vraoge. In Mestreich zègke ze dat emes niks op zien blaad kènt hawte en ze meine daomit dat daegeine niks veur zich kènt hawte. Me haet ouch blajer veur op te sjrieve en zelfs ein blaad mit tasse, mèlk en sókker, ’n deinblaad.
Klatsj en kal.
Zo geef ’t natuurlik ouch blaadgoud, blaadgruin, blaadluus, blaadselderie en blaadvölling. D’r zeen ouch gans get klatsjblaedjes, wo-in me bemoeld of beklatsj wurt door kletsjprieje. Klatsj en kal zeen präötjes. Dat klatsje haet ouch anger beteikenisse: in de henj klappe, hel valle of sjlaeg kriege. Eine klatsj aan ein oor beveurbeeld. ‘ne Klatsj is ouch eine res van get: Doog mich eine klatsj water d’r bie. Wit geer waat ‘ne klatsjoor is? Nae geine kletsjmajoor. ‘t Is eine sjlaag van eine sjmik, peitsj of karwatsj! En klatsjpepier is gans dun inpakpepier. En mit de Oktoberfeeste is ’t hie klatsjvol, sjtampvol dus. Es me de kletsj haet, haet me ein kaw opgeloupe, is me versjnóp. Heurt trouwes ouch bie de oetergaons! Ich sjloet aaf mit ein awd gedichske: bie de haorsjniejer: de blaedjes vleige mich óm de ore/ story, privé en ouch de weekend/ ze höbbe zich weier flink in de haore/ ‘ch bèn zo aan de beurt/ wesje, knippe of sjaere?
Pès de volgende maondj. Blief gezóndj. Reacties: johnhertogh@gmail.com
========================================================================
Ós Modesjtaal (sept 22)
Ónwaer, waer veur heite bliksem??
door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs
Euver ónwaer, hómmelwaer en hómmelbeeskes.
Dees daag mous ich dènke aan ’t leidje van Sjra Puts: ‘Waat ein waer, waat ein waer, waat ein waer vandaag’. Dat koum door ‘n fórsje hómmelsjoel. Hómmele beteikent ‘vanoet de wiedte dóndere’. En dat deig ‘t. Daonao zoug ich ouch väöl dónderbeeskes, ouch waal hómmelbeeskes genuimp. Dat zeen klein insekte, op zien Holles ‘tripse’ genuimp. Ze kènne neit goud vleige en lanje daoróm dèks op oos hoed, wo ze beheurlik kènne kriebele. ’t Is vervaelend mer ze sjtaeke neit.
Ein hómmel brómp, mer deit ouch gein kaod.
Hómmel kump van ’t Dutsje woord Hummel, wat letterlik zoemer beteikent. In ‘t Frans is ‘t le bourdon en dat is ouch ’n instrumènt. De hómmel heisj in ‘t Letien bombus. En dat kump weier van ’t Griekse bómbos, waat ouch zoemer betei-kent. In ’t Zittesj beteikent bambósj: flink feeste! ’t Is dao hommeles beteikent d’r is gedónder. Of ‘t op Hommelheide in Zöstere mee hómmelt es urges angesj weit ich neit. In mienen tied heisjde dat natuurbad nog de Bagger. Dao höb ich lere zjwömme mit ‘ne opgepompde vrachwagebènnebandj!
Op ‘t eesjte gezich liek de hómmel op ein bie. Ze is allein groter en ze is bedèk mit zjwarte, gaele of oranje haore. Hómmels doon eigenlik gein kaod. Ze lieke geveerlik en vleige róndj mit een dónker brómgeluid. Jus wie bieje verzamelen ze bloumemael (stuifmeel) en nectar. Dat vleige ze nao hun nès. Ze verzamele mer wenig honing. ’t Zeen euveriges besjermde beeskes.
Waerleich of heibrandj. Es ‘t bliksemp zónger hómmelsjlaeg nuime veer dat waerleich of heibrandj. Me heurt ’t neit, mer zuut ’t waal. Angs veur ónwaer en/of bliksem heisj astrafobie. Ein anger woord veur bliksem is sjittering of glans.
Heite bliksem is gans get angesj! Dat is sjtamppot van aerpel, unne en eppel en wurt ouch waal appelepröl of hemel en aerd genuimp. De aerd sjleit op de aerpel en de hemel op de eppel. Me it/out gebakke bloudwoosj of sjpek d’r bie. Tensjlotte: En es bie ein vrouw of maedje de óngerrok te zeen is zaet me: …’t bliksemp.
Pès de volgende maondj. Blief gezóndj. Reacties: johnhertogh@gmail.com
=========================================================================
Ós Modesjtaal 3-8-22
Zónnebloum, zomervekans en -sjprotele.
door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs
Ein van de zeve sjoonhede.
Sjprotelekop, me heurt’t neit mee zo dèks. Sjprotel kump van sprote, Sprosse, (oet ’t Dutsj) sprot, sproet en beteikent letterlik: gesjpikkeld. Zomersjprotele kómme veural op jónge laeftied veur en óntsjtaon door de zón. Eigenlik is de oorzaak vrie ónsjöldig en de sjprotele natuurlik ouch. Emes dae sjprotelekop wurt genuimp mót mer dènke dat die sjprotele bie de zeve sjoonhede heure! Jus wie kuulkes in de bakke! Of dat eine treus is?
Lekker ónger de sjproes.
Es ’t goud waer is gebroeke veer dèks ein (sj)proes, of sjpruits, in Remunj sjpuit, in ’t Dutsj Sjpritze, ducha in ’t Sjpaans, doccia in ’t Italiaans en in ’t Engelsj spout, óm aaf te kuile. Hawwe veer aafgeloupe tied waal neudig. Waat ein gluijetige hits (wermde) waar dat.
Taalfamiejes.
’t Is mich al eerder opgevalle dat väöl Èngelsje, Dutsje en Hollese weurd (ouch dialekweurd) op ein lieke. Dat kump ómdat ’t allemaol Germaanse tale zeen, fa-mieje vanein dus. Kiek mer ’s nao: home – Heim – heem en heim. Of house – Haus – huis en hoes; mother- Mutter – moeder en moder.
Zónnebloum.
Mer ich dwaal aaf. Dach aeve aan vekans in la douce France: veljer vol zónne-bloume in Frankiek. De zónnebloum drejt häör bloum nao ‘t leich. In Frankriek zègke ze dao tournesol taenge. In ’t Èngelsj sunflower. In ’t Italiaans girasole en in ’t Sjpaans girasol. Sol beteikent jao zón. Dènk mer aan de Costa del Sol. En es me dao aan dènk, dènk me dèks aan…vekans.
Vacantia.
Zomer sjteit veur väöl luuj geliek aan vekans. Dat woord vekans/vakans is aaf-geleid van ’t Latiense vacantia, dat sjteit veur vrie zeen van verplichtinge ofte-waal: vriejen tied. In 1569 haw me ’t al euver vakant in de beteikenis van laeg, ónbezat (vrie) of óngevöld! In de volkstaal sjreef me fiekant en vecant. Ouch vacare (Lat.) beteikent laeg zeen. Lang haet me gedach dat de zomervekans woort ingevuierd óm kènjer de kans te gaeve mit ‘t helpe bie de ougs. Mer dat sjient neit te kloppe, ómdat véúr of náó augustus extra hulp bie de ougs neudig waar. Ich wunsj uch nog ‘n fejn vekans.
Pès de volgende maondj. Blief gezóndj. Reacties: johnhertogh@gmail.com
============================================================================
Ós Modesjtaal (juli 22) 7
Vleu op de kees??
door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs
Wie belaof, deze maondj weier get aw weurd die me bekans noots mee heurt of gebroek, mer toch de muite waerd zeen ‘m te laeze en te ónthawte.
Ap(p)ostelesop: Dat waar vruiger ein veurgerech: ein mee dan sjtevige sop, wo twelf ! gruintes en gans väöl vleisjbölkes in gebroek woorte. Twelf is ein biebels getal: de twelf apostele!
Gaaplaepel: Woort gezag taenge ein nuusjierig emes, mer ouch taenge ‘ne kaojóng, ‘ne prengel, gloeieling, sjinaos of vlaegel. Eine gaper is emes dae gaap, mer ’t is ouch eine houte kop mit gapende móndj, gebroek es oethangsjildj bie eine aptheiker of pilledrejjer.
Gaonsjtek: Miene opa haw ummer ziene gaonsjtek (wanjelsjtek) in de gank sjtaon. Naeve of in de perpluujbak. Mer dao loug gein valperpluuj in! (parachute of valsjirm)
Ouflouf: Dat is ein anger woord veur omelèt (eiergerech). Neit te verwarre mit ’t Dutsje Auflauf. Dat is of ein rel (oploup) óf ein soufflé of aovesjotel. Soufflé is eigelik ‘n gerech oet de Franse keuke. Dao zit ouch eigael en eiwit in en wurt in de aove gebakke.
Ziepnaat: Baeter bekènd es sjroep (Mestreich), sjroap (Valkeberg), zeem (Kirchräödsj), kroed of kruutje (Remunj). En in Zitterd ziepnaat, zeim of sjroop.
’n Bótteram mit driederlei sjmeer: bótter, sjroop, ziepnaat en zeim!
Vleu op de kees? : Vleukees, zo wurt komijnekees ouch genuimp. Komijn is éín van de populairste kruje oppe welt. ’t Is famieje van peterselie. In ’t (awd)zittesj zaet me dao pittersilje taenge. ‘t Plökke van komijn geit mit de handj. De zäödjes zeen gans fien en klein. Mesjiens dat me ’t daoróm vleukees nuimp.
Euver vleu gesjpraoke: Hae haet d’n aap gevleud, beteikent hae is mit de eer of wèns van angere gaon loupe. Es me bie emes pitterselje in z’n ore kènt zejje, haet ‘r sjmerige ore! Dat zag me in d’n gouwe awwen tied, wie de vleu nog klómpe drouge.
In Mesjtreich zègke ze gein komijnekees mer kemuniekies en in Remunj kantjer-kees, vanwaege de sjerpe kenj? In Zitterd vleukees, dus. Doe mós d’r mer van hawte.
Pès de volgende maondj. Blief gezóndj.
Reacties: johnhertogh@gmail.com
===========================================================================
Ós Modesjtaal 6 (juni 22)
Weurd, die me (bekans) noots mee heurt
door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs
Haorsjniejer of barbeer
In de awwe sjteintied dach me dat de minsjelikke zeel in de haore zout. Es die haore gruijde, gruijde ’t kaod mit. Preistesj gebroekde sjerpe sjtein of oestersjelpe óm dat kaod aaf te sjnieje!
In de middeleeuwe gouf ‘t de zogenuimde ‘barbeer-chirurg’. Dae maakde zelf zien gesjeer óm beveurbeeld tenj of baktenj te trèkke, mer ouch óm klein ingrepe oet te vuiere. De roodwitte(-blawwe) kapperspaol van noe herinnert nog ummer aan de zjwachtels mit bloud die nao ein aorlaoting boete te dreuge hónge! Aojummig! Ómdat die ingrepe neit daagliks veurkoume - en ouch dèks mislökde – verdeinde ze toch ’t meiste aan knippe, sjnieje en sjaere en verzörge van baerd en sjnórre van de manne.
Pruke en coiffeurs.
In de 17e eeuw óntsjtónge in Frankrijk de eesjte richtige kapsalons, waobie de coiffeurs zich ouch mee gónge richte op ‘t vrouwehaor. Väöl sjaerbaze gónge euver op ‘t make van pruke in plaatsj van het sjnieje van haor.
Op ’t ènj van de 18e eeuw óntsjtónge zo de grote wit ‘gesókkerde’ pruke. Nae, gein sókkersjpènnekapsel! Erm vrouwe leite hun haor veur väöl geldj bie de coiffeur aafsjnieje. Daovan woorte pruke gemaak. Dees pruke ware natuurlik allein veur de rieke luuj. Aan ’t ènj van de Franse Revolutie góng me zich aafzètte taengen ’t drage van pruke. Veur de coiffeur waar d’r doe weier genóg werk aan de winkel.
Kort Amerikaans
De soldaote van Alexander de Grote (ong. 350 veur Chr.) woorte dèks ónger ’t gebatter mit de viejandj aan hunne baard van ‘t paerd getrókke. Daoróm mouste die óm de drie daag nao de sjaerbaas. In de eesjte weltkreig waar ein korte koep neudig veur de soldaote, want ze leipe dèks vleu op in de loupgraver. Ouch nao de tweede weltkreig bleef ’t “kort Amerikaans”-kapsel nog lang in de mode, ouch vanwaege de haoligheid!
Mee aw weurd:
Ouch apostelesop, gaaplaepel, gaonsjtek, ouflouf, sopsiemes, vleukees en ziepnaat zeen weurd, die me bekans noots mee heurt. Volgende maondj mee dao-euver…
Pès dan. Blief gezóndj. Reacties: johnhertogh@gmail.com
===========================================================================
Ós Modesjtaal 5 (mei 22)
Bellis perennis: ouch waal meizoentje genuimp
Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs.
De mei kuil en naat, völt de sjuur en ouch ’t vaat
’t Gezègkde hiebaove is dudelik. Es ’t oppen eesjte mei raengent valle de keesje aaf, beteikent dat me ‘ne sjlechte keesjenougs verwach. De naam van de maondj mei is aafgeleid van Juppiter Maius, de god van de gruij. Es de mei is opgezat, mót de boewheer trakteiere. Op pannebeier natuurlik. De meitak waar verseierd mit bloume en lèntjer en woort op ’t hoogste punt van de boew gezat. De gruin tek langs de meipercessie woorte ouch meije genuimp. Noe gebroek me dao päölkes veur.
Van madeliefje, meizoentje, meiblömke en meikaever
’t Meizoentje wurt ouch waal weijeblömke of meizäödje genuimp. In ’t Rijnland heisj ‘t Maisüsschen. In ’t Letien: bellis perennis. Bellis beteikent sjoon (Fr. belle), is euverjaorig, euverblievend. ’t Meiblömke heisj in weier anger dialekte ‘n greensjebleumke of ‘n lelietje van dalen (bv. in Valkeberg). Van de meiraenge krigs te ‘ne meisjeut, ‘ne sjnelle gruij. Meiraenge is zachte, plezeierige raenge. Óze meikaever is mee bekènd es klaever(t) of mölder, kappesiender of meikitsj. De larve van de meikaever vraete aan de wortele van buim. Pès in de jaore 70 woort DDT gebroek óm ze te besjtrieje. Reinhard Mey sjreef daoróm in 1974 ’t leidje: Es gibt keine Maikäfer mehr
Mei-köppelke en mei-den
In sómmige dörper organiseierde de jónkheid jeder jaor ’t meiköppelkes-aafroupe. De opzèt hievan waar dat sjnake en mechelkes same activiteite koosjte óngernumme, ómdat die normaal gesjeije zoute in de kirkbenk en op de sjole. Gans, gans vruiger moosj de jóng zien maedje op de eesjte zóndig nao ’t aafroupe aan de kirk aafhaole. Dan koosj jederein zeen wae aan wae gekoppeld waar. Dan waar ’t meines! Hae moosj zich bie de awwesj van ’t maedje laote zeen en ’t maedje waar verplich mit häöm nao feeste en dansaovende te gaon. ’t Koppel bleef minstes biejein pès nao de kirmes.
Waat ‘ne tied! In dezen tied (2022) make ze ruzing euver ’t kappe van ‘ne mei-den!
===========================================================================
Ós Modesjtaal 4 (april 22)
Ein verbaal veur dröpkesheilige.
door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs
Ein perses veur de zate percessie
De veurige maondj bèn ich gesjtóp bie ’t woord jemere, famieje van jaomere, urge sjpiet van höbbe, beveurbeeld van de aankoup van eine klómmel of eine pröl. Da’s dan sjpietig geldj, sjus wie geldj veur ein perses verbaal, ein prottekol of kortgezag ein perses. Nae, gein percessie, da’s gans get angesj. Óm mer te zjwiege euver ein zate percessie, da’s eine tróp luuj ,dröpkesheilige, die te deip in ’t glaeske höbbe gekeke.
April wievermaondj?
April is de tweede maondj van de officiële lente. De naam kump van ‘aperire’, latien veur äöpene. Dit verwis natuurlik nao de bloume die zich äöpene... Ouch heurt me waal graasmaondj, paosjmaondj of eiermaondj. En...wievermaondj! Es me d’rop lèt, zuut me dat de veugel in d’n haof zich volop ’t hof maken. Daoróm nuimp me april ouch waal de maondj van de hofmakerie. Me perbeiert ouch dèks emes te ‘verseiere’. Nao de kaw wèntjermaondje kriege neit allein de veugel mer ouch de luuj mee intresse veur de letterlik opbluijende ómgaeving en zeker ouch veur ook voor hun mitminsje. Of ’Rökskes-daag’ daomit te make haet?
Diene riesjtartel (sjoonsreim) zit los...
Al eeuwe lang make de luuj móppe in april. Of de Romeine dao mit zeen begónne? Hun festival Hilaria is zeker ein saort veurluiper gewaes. Róndj 1 april mochte de burgesj van Rome aeve gans los gaon: zich verkleije en óngesjtraof d’n draak sjtaeke mit de polletik, zich óngerein vernäöke en móppe oethaole mit naober en vrunj óm zo de ergernisse van ein gans jaor in einen daag aaf te reageiere. Veer hawte ’t noe sumpel op de kaojóngessjtreke (sjnakerieje): haol mich ein plintelödderke of: diene riesjtartel zit los...
Weier get waergezègkdes.
Tensjlotte weier get waergezègkdes: De huwelikse sjtaot is wie april: noe zón, dan sjtórm en dan weier alles sjtil. In april held’re maonesjien zal veur de bluij kaolik zeen. En: Graas dat in april was, sjteit in mei jao gans vas.
===========================================================================
Ós Modesjtaal 3 (meert 22)
Opzuike in d’n diktionair?
door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs
Digitaal toetsebord en d’n Dictionair.
In deze rubriek höb ich dèks de beteikenis van väöl weurd oetgelag. Daoveur maak ich waal ’s gebroek van ’n woordebouk. Aafgeloupe waeke is d‘r väöl aandach besjteed aan “D’n digitale Dictionair”, ein gebroeksvruntjelik woordebouk óntwikkeld en oetgebrach door de “Limbörgse Academie”. Die höbbe ouch ’n toetsebord óntwikkeld veur de sjlummefoon of iPad. Hiemit kènt me flotter en mekkeliker in ’t Limburgs sjrieve. Daobie wurt gebroek gemaak van de Microsoft SwiftKey, die behawve Zittesj, Mesjtreichs, Venloos en Valkenberg mee es 500 tale kènt óngersjteune. Es geer dao intresse in höbt, insjtalleier Swiftkey en gank aan de gang. Op de site van de Limbörgse Academie sjteit wie ein en anger mót. Muilik is ’t neit. (www.limburgs.net )
Dae bretvènk haet ummer weurd .
Sjus wie in ’t Holles beteikent weurd höbbe: ruzing höbbe. Me is zich dan aan ’t tagke, aan ’t vreigele, aan ’t ensjele, sjtechele of ambras aan ‘t make. Es emes dat opzèttelik deit nuimp me dat de luuj aaneinhange. De awwer luuj in Zitterd kènne mesjiens ouch nog ’t woord bretvènk in de beteikenis van ruzingmaeker. Sjoon is ouch ‘t woord zèkweurd: ein mónjelikke euvereinkóms. Op zèkweurd móste neit vare beteikent: zake móste sjriftelik of mit getuge doon. Zèkvrie zeen beteikent: gein blaad veur de móndj numme.
Lameer, awbet of laammaeker?
Es emes väöl weurd gebroek óm dich get oet te lègke zaet me: hae maak mich zo laam wie ein sjöp. Ein lameer is ein kletsjtante, ein bletsj, moelejan of ein awbet. Dus emes dae de luuj bemoelt. Kump lameer mesjiens van la mère? De richtige Zitterder sjtaon bekènd es Laammaekesj. En neit allein mit de vastelaovend! Laammake is op ein fien maneier emes de waorheid zègke, emes doorzaege. Es ’t goud gebeurt wurs te op ein geistige maneier te pakke genaome. Dat zogenuimde sjlachte gebeurt jaomer genóg väöls te wenig in dezen tied. Laammake is gans get angesj es lammenteiere of jemere, want dat kump van ‘t woord jaomer...
Pès de volgende maondj, blief gezóndj. reacties: johnhertogh@gmail.com
============================================================================
ÓS MODESJTAAL 2022 nómmer 2
Zoumig of wessig waer??.
door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs
Daag van ós modesjtaal.
Kómmende zaoterdig 19 fibberwarie is d’n daag van Ós Modesjtaal. Op L1 radio wurt in ’t pregram PlateWeg van Henk Hover tösje 13:00 en 16:00 oer extra aandach besjtaed aan ós modesjtaal. Ein aantal sjrievesj, dichtesj, zengesj en anger Limburger zeen dao-euver geïnterviewd en Henk leet dao fragmènte van heure. Natuurlik aafgewisseld mit meziek in ós modesjtaal. Ich zou zègke: loestere...
Euver ós modesjtaal
Pater Sangers zeliger sjreef euver ós modesjtaal : 't Ènnigste wo veer òs mit kènne ongersjeije van alle anger luuj, dat is ein taal, die is al doezend jaor awd. Dat is de riekste taal die veer kènne, dat is ein taal dao kènste in vlouke, dao kènste in zaengene. Dao kènste in vrieje dao kènste in baeje, dao kènste al de roersele van dien lief en zeel aopenbaar make. En ‘t is ein deftige taal, want taege Thorn zègke veer Thoer, mer taege Horn zègke weer neit Hoer mer Häör. :-)
Toch mer euver ’t waer.
Wie ich deze rubriek sjreef – ruum veur de deadline – waar ‘t Sjlech waer veur de late kwakkerte (kawd en mit väöl raenge) Anger waersjpreuk: Es ’t hómmelt en ’t raengent, is ’t waer gezaengend (deit ’t goud). Es ’t gevreur neit doorzèt zaet me: ’t Is aafgaond waer.. Koosj geer dit: zoumig waer (zach, mild waer) en wessig waer (deit de plante goud wasse). ’t Waer waar dus sopsiemes (gans sjlech). ‘ne Sopsie-melaer kènt me baeter es saanjelaer, breuzelaer, trentelvot, treuzelaer of keutelaer. Mer die höbbe niks te make mit ’t waer!
‘ne Keutel in de Cötelbaek
De baek die vanaaf de Sjteine Sjloes door ’t park van Zitterd sjtruimp, wurt Keutelbaek genuimp. Ze haet ‘ne tied lang flink nao keutele gesjtónke. Aevel, in Keutelbaek beteikent keutel neit drol, mer klein. D’r góng ummer mer ‘n klein bietsjke water door die baek. De sjiekere benaming en sjriefwies is Cötelbaek! Keutele beteikent trouwens ouch kietele. ’t Kemood keutele is ein anger benaming veur: piano sjpele!
Pès de volgende maondj, blief gezóndj. Reacties: johnhertogh@gmail.com
=============================================================================
ÓS MODESJTAAL 2022 nómmer 1
Mit gouwe moud wiejer
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs.
door JOHN HERTOGH i.s.m. VELDEKE KRÈNK ZITTERD-GELAEN-BOR
Ouch in ’t nuje jaor gaon veer door mit aandach gaeve aan ós modesjtaal. Januari is de eesjte maondj van ‘t jaor op de Gregoriaanse kalender. ‘t Is afgeleid van de Latijnse weurd mensis Ianuaris, de maondj van Janus. Dae woort bie de Romeine gezeen es de god van de deure en paorte, mer ouch es de god van d’n aanvank en ‘t ènj. Hae wurt aafgebeeld mit twee gezichter, kik trök nao ‘t verleje en veuroet nao d’n toekoms.
Me zag ouch waal louwmaondj. Waarsjienlik oet ’t Middelneder-landse loumaent, ein samesjtèlling van looie en maondj. ’t Haet niks te make mit ‘ne louwman of louwloene dat kump oet ’t Bargoens. Looi (of loo) is gemale eikesjors (run), dat woort gemaak in de sjliep- of looimeule veur de laerloojesj. Vruiger woort ‘t vel van geslachde beeste in januari gelooid. Dat male van dae run waar sjmerig werk, väöl sjtöb en nog mee sjtank. Daoróm sjtóng z’ón looimeule dèks get aafgelaege. Sjus wie de ‘meule van Roufs’ in Zitterd. Die woort al in 1582 boete de sjtad geboed.
Ich vónj ein paar sjoon gezègkdes euver meules: Twee hel sjtein male gein goud mael en dat beteikent: gelieke karaktesj botse dèks. En: Hae leet niks ligke es heit iezer en meulesjtein: Hae klawt wie de rave. Me zaet ouch nog waal ‘s: Dae of die is zo gek wie ein meule. Dae of die is dus raadgek.
Maelwórm woort ouch es sjejnaam veur de meuleknech gebroek. Mer richtige maelwurm waere allewiele ouch gegaete, neit allein door veugel. Gefrituurd of gebakke sjiene ze lekker te zeen! En ein angere sjejnaam veur ein zjwaor, logge vrouw waar: meulepaerd. Ein meuleverke is gein verke mer ein pissebed. Tensjlotte: Es sjnaak sjaatsde ich in januari oppe meulewiejer van de Ophaovenermeule.
Pès de volgende maondj, blief gezóndj.
Reacties: johnhertogh@gmail.com.
Maak jouw eigen website met JouwWeb