Op dees pagina kump jedere maondj miene rubriek Ós Modesjtaal te sjtaon, dae ouch ummer in de bielaag (VIA) van De Limburger sjteit. Ein aantal rubrieke sjtaon ouch in mien bouk: "Van Oukouk pès Cötelbaek", dat mesjiens nog bie boukhanjel van Wim Krings in Zitterd te koup is.
===================================================================================
Ós Modesjtaal© 11dec24
Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Euver valsje romantiek en wèntjerkos.
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós Modesjtaal, dialek, plat, Limburgs.
Valsje romantiek in ’t gebroek van dialek.
In de gezèt lous ich lèts get euver ’t gebroek van ein gans awdvraensj (oud-Frankisch) oftewaal awwerwèts Zittesj woord prók mit de beteikenis van bruiend houn, wobie gesjreve woort dat ‘t gebroek daovan in ós dialek ónger valsje romantiek van vruiger zou valle!
Ich bèn waarsjienlik eine awdvraensje romanticus. Want ich wil waal be-paolde aw Zittesje cq. Limburgse weurd neit verlaore laote gaon en gebroek die, zeker in deze rubriek. Dus…Dao wól ich mee d’r van weite en vónj ’t volgende: prók (of brók) kump van ’t Rijnlandse Bruck en is inderdaad ein houn mit kukes, mer ‘t woort ouch gebroek veur ein lui vrouw! Me dènk bie brók ouch aan braeke, want nao ’t bruie brik jao de eiersjaol. Brekan is Germaans veur braeke. Wós geer dat de Germane de laeftied tèlde nao ’t aantal wèntjers? Zie kènde mer twee jaorgetieje: de zomer en de wèntjer. Mit de wèntjer vóng bie hun ’t nuje jaor aan, dae doerde van oktober pès april.
Euver valsj gesjpraoke.
Es me valsj sjpeelt nuimp me dat ouch foetele of fósje. Este dich eweg foe-teldes, góngs d’r sjtiekem tösjeneoet. De bewonesj van De Nuusjsjtadt waere nog ummer foetelaesj genuimp ómdat ze lang geleje hun patronès St. Brigida (van 1 fibberwarie) geruuld höbbe mit Sint Jan (Johannes d’n Duiper) oet Broukzitterd (van 24 juni). Dae ruul haet me gedaon ómdat in ze juni mee sjans (kans) hawwe op baeter waer veur de kirkgengesj! Euveriges, zengesj kènne ouch valsj zeen…eh zènge.
Wiejer mit wèntjerkos.
Ich sjpich mich d’rop, geer ouch? Op sjproete mit sjpekbrao, zoermous oet ’t vaat, boumsjpek (eppelkes-sjieve in de pan), boerekeul, paor of louk, kroeboet of poetes (balkebrie), knolselderie, reubesop, wèntjermore, knien in ’t zoer of in ‘t beier, aovesjotel van savooj en eine sjtómp woosj; allenej wèntjerkos en veur sommige laezesj mesjiens waal gans awwerwèts!
Sjoonsjtrikke of mit sjtriksjoon oppe baan.
Veer haope in de kómmende wèntjer ummer op sjnee en gevreur en litsje en sjaatse, (gans vruiger ouch sjtriksjoon loupe genuimp) beveurbeeld oppe roeibaan in ’t park in Zitterd. Ich haw doe van die houte doorluipesj die óm de haverklap opnuuj gesjtrik mouste waere en dat mit zónger ge-sjtrikde heisje! Math Niël z.g., componis, zènger en acteur, haet dao in 1995 nog ein sjoon leidje (Op de roeibaan) euver gesjreve veur de revue de Perpluuj wurt gerich. De roeibaan waar (is)gein richtige baan die róndj löp, mer eine wiejer of viever, wo me in de zomer ouch koosj gaon roeie.
Este eemes neit te pakke koosj kriege, zag me: ‘Ich kèn ‘m neit aan de baan kriege’. En es me vroug ‘geiste de baan op’ beteikende dat geiste op sjtap? Me haet ’t ouch waal euver ein baan tapeet (sjtrook behangpepier) En ein baanhuske sjtóng langs ’t sjpaor.
Tensjlotte:
Ómdat dit de lètste rubriek van dit jaor is, wil ich alle laezesj alvas sjoon feesdaag wunsje en eine gouwe roetsj in ’t nuje jaor. Pès dan. Bedank veur ’t laeze en ’t reageiere. Pès volgend jaor. Reacties johnhertogh@gmail.com
====================================================================================
Ós Modesjtaal© nov24 nómmer zestig!
“Iejerwo unsjwa chio chua ’t èstebu”
Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós Modesjtaal, dialek, plat, Limburgs.
Gein dialek, gein taal mer taters vanoet ’t Belsj.
Nae, neit metein sjtoppe mit laeze, estebleif. De titel hiebaove is in ’t taters. In Sjtein ligt de Taterstein. Baove Zöstere lik de Taterbósj. Volges de verhaole is de tatersjtein in Sjtein ein vergaderplaatsj van de Taters gewaes. Volges de Limburgs Etymologische woordebuik ware Taters zigeundesj of róndjtrèkkende óngernummers. Tater is óntsjtange oet ’t woord tartaar, ein bepaolde Mongoolse sjtam. Of ’t ouch van tódder, toter of tattie (pratsj) kump? Tatere is in Mesjtreich ónbesjóf hel kalle, in Venlo kletsje. In anger sjtreke zelfs tettere (zoepe)! In Eisden (in Belgisch Limburg) waor taters ein saort ‘geheimtaal’, gebroek door de kowjónges. Dat woort gebroek zodat de jónges van anger plaatsje niks d’rvan koosjte versjtaon, of óm de Hollese jónges, aan de euverkantj van de Maas, oet te sjejje. Die versjtónge dat toch neit. Ein veurbeeld: “Mie vader zienen hóndj heisj Nero” wurt in ‘t taters: “Iema adervu ienenzo óndjha eisjho Erona”. De sjleutel van deze ‘ge-heimtaal’ wirk zo: De eesjte letter van elk woord wurt nao dat woord ge-plaatsj: Vader wurt “aderv”. En dao-achter zet me eine willekeurige klinker. “aderv” wurt zo “adervu”. De vertaling van de titel van dit sjtök wurt dan: “Wiejer wunsj ich uch ‘t bèste”.
Euver sjtein gesjpraoke.
Jederein kènt ’t gezègkde ‘sjtein en bein klage’. In de Middeleeuwe zag me: sjtein en bein zjwaere. Zjwaere deig me doe (ónger angere) bie eine graafsjtein of sjteine altaor (sjtein) wao-in de knäök (bein) van eine hèllige woorte verwaard. ‘t Waar ein Germaans gebroek óm bie hèllige sjtein ein eid te doon. Aeve ónger Tudder woort vruiger in de Rooj baek gezjwómme: aan de Sjtein. In ’t Zittesj park lik de sjteine sjloes. De baek die vanaaf die sjloes door ’t park löp wurt Keutelbaek genuimp. Ze haet ‘ne tied lang inderdaad nao keutele gesjtónke. Aevel in Keutelbaek beteikent dat neit drol mer klein. D’r góng ummer mer ei klein bietje water door die baek. Ein sjieker benaming en sjriefwies is Cötelbaek! ‘ne Sjteinzjwaer is ein sjteinpuis. Eine sjtein-marter woort fewien of fowien genuimp.
Taege eine sjteinbekker woort brikkebekker gezag. En vintj geer Sjteivig ouch neit sjoner klinke es Steenweg? Ein sjteivigske waar ein verhard bènneplaetsjke. In vruiger jaore loug in plaatsj van keizel of kizzel sjteinsjlaag op de rieks- en provinciale waeg! Höb geer waal ’s van eine sjteinuul of koetuul geheurd? (Athene noctua). De uul van Athene woort meistes afgebeeld es sjteinuul, beveurbeeld op aw Griekse munte. Of op ’t lètste Hollese bankbiljèt van hónderd guije. D’n uul waor in de klassieke awdheid symbool van kènnis, wiesheid en sjerpzinnigheid. Ich lous ouch euver de sjampsjtein. Dae sjtein is om ein paort te besjerme es eemes de boch te kort nump. Mer eine ganse grote en zjwaore sjtein, klaagsjtein genuimp, woort ’s nachs mit väöl laweit neiergesjmete veur ’t hoes van eine vriejer dae aafgeweze waar of de verloving verbraoke haw! Op dae sjtein koosj hae dan ziene nood klage of getreus waere door zien vrunj, meistes mit väöl beier! Dit waar ein plaatsjelik gebroek, ónger angere in Mofert bie Remunj.
Pès de volgende Ós Modesjtaal! Reacties johnhertogh@gmail.com
===================================================================================
Ós Modesjtaal© okt24 (nómmer 59)
Mit paeperneut kènste neit kókkeralle.
Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós Modesjtaal, dialek, plat, Limburgs.
Van sjpeklaas pès maske.
Vandaag pruifde ich de eesjte paepernoot van dit jaor. ’t Mót neit gekker waere! Eigelik is de naam kroednoot, ómdat ‘r sjpeklaasgekruder in zitte. ‘t Woord paepernoot sjtóng al 1931 es synoniem van kroednoot in versjeie woordebuik. De kroedneut waere gebakke van deig dat besjteit oet sókker en tervemael. De richtige paeperneut zeen ónreigelmaotig gevórmp en waere gemaak van rögkemael en anies, sjus wie dae angere Sinterklaossjlók: taaitaai. Taaitaai is neit zo krap wie paeperneut, mer letterlik tej of teeg. D’r zeen ouch väöl anger variaties, sóms mit sjoklaat of sókker d’r baovenop of mit yoghurt- of gemberkroedsjmaak. Vruiger gouf eine jóng zien geleifde ein hart van massepae of mas (marsepein) of ein saort wègkeman, mer es hae taai-taaikouk gouf dan koosj hae ’t waal vergaete! Massepae of mas (awd Zittesj) kump van ’t Franse massepain en ’t Italiaanse marzapane. Dat mas haet niks te make mit masselegounsdig, oftewaal essjelegounsdig. Of toch? Massele beteikent nl. bevlekke, zjwart make (essjekrutske)en is famieje van ’t Sjpaanse mascara. Ein mit rout (roet) zjwart gemaak gezich waar neit te herkènne: ein maske dus. ’t Franse grimer is bie ós schminke. Dat is intösje de opvolger van ein maske opzètte gewore! Mer ’t is nog gein 11e van de 11e!
Euver klitsje, mejsje (knikkere) en kókkeralle.
Vruiger sjpeelde kènjer dèks mit (leime) huve of huive. Huuf kump van ’t Dutsje Haube (krómming) Me gebroekde ouch mejsje en mervelaesj of marbele. Die ware van bóntj glaas, sjtein of witte pastelein (porselein). Me sjpeelde ouch mit kókkeralle en uuldoppe: Kókkeralle haet niks mit ’t Hollese kokkerelle te make! ‘ne Kókkeral is eine drief- of drejtol. Hae kump aan dae naam vanwaege de weurd ‘kuck-er-all’ en ómdat d’r ein kwant gezich op waar gesjilderd. Róndjdrejend kuckt-er-all zuut ‘r alles! (Guck er all). Emes de kókkeral opzètte is emes op sjtang jage. Es me euver ein vrouw zaet: Die dreet dem de kókkeral op, meint me dat zie thoes de bóks aan haet. De Grieke, Romeine en Egyptenare sjpeelde mit kókkeralle van klei en hout. Ouch dèks verseierd mit aafbeeldinge van beeste of mythologiese figure. Eine uuldop waar oorsjprónkelik huuldop, vanwaege ’t geluid dat ze maakde (hule/huile). Oppet Holles huulde (bäökde) ze zeker angesj, want dao heisjde ze bromtol!
Van kaergeldj en anger pecunia.
Es emes väöl geldj haet zaet me waal: ‘ne sjmak geldj, ‘ne waatsj geldj, hae haet geldj wie drek, of hae haet geldj sjtief en ouch: hae sjtink nao ’t geldj. Eine dae gierig is wurt geldjduvel, geldjbaer of geldjwouf genuimp. En wit geer nog waat kaergeldj is? ’t Geldj dat gevónje wurt es me ein zaak of lokaal gepóts haet! Ein äörtje waar eine hawve cent, of ein kwaart sjtuver. In Mestreich zagte ze : dae doug veur gein äörtje (eurdsje). Ein paar ge-zègkdes: Bèste sjelm of bèste deif, höbs doe geldj, ich höb dich leif! Da’s dudelik. En ouch: Die laeve es vónje ze ’t geldj in de gäöt (ziep) = die laeve gans keuninklik. (royaal). Pesjtoor deit gein twee mèsse veur ‘tzelfde geldj = ich zèk ’t neit nog ‘ns. De beteikenis van geldj is pas óntsjtange nao ’t sjlaon van munte. Veurhaer deig me ‘betale’ mit vee. Beveurbeeld bie de Germane mit paerd of rènjer, bie de Finne mit martervelle. ’t Latiense pecunia (geldj) is aafgeleid van pecus, waat vee beteikent. Pro pecunia beteikent veur geldj in tegenstelling mit pro Deo (veur God) dat veur niks of ómmezuns beteikent. Me zaet ouch waal: pecunia non olet: geldj sjtink neit. Mer dao zeen de meininge euver verdeild!
Pès de volgende maondj. Reacties: johnhertogh@gmail.com
=======================================================================================
Ós Modesjtaal© sept 24
Trök nao sjool, mit of zónger “fatbike”.
Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós Modesjtaal, dialek, plat, Limburgs.
Rös/ras in de boet
Noe de sjole zeen begoosj en de kènjer te vout, oppe awwerwètse of lektriese fits, brómfits of nog erger, mit de “fatbike” (eigelik ein saort scooter) ónger-waeg zeen, is ’t in väöl hoeshawwes ein sjtök röstiger. Mer oppet fitsepaad neit! Ouch op sjtraot mót me blieve oplètte. Jao, of dae geveerlikke “fatbike” waal zo’n goud idee is? Ich höb nog gein ‘plat’ woord d’r veur gelaeze of gevónje. Voele brómmer? (voel= lui)
Zomervame (herfsdräöd)
Tiedes ’t wanjele of fitse haet me in dezen tied soms las van herfsdräöd. Eine herfsdraod is ‘ne gans dunne draod, ‘t gevolg van väöl jónge en klein sjpènkes, die zich aan ‘t ènj van de zomer laote mitnumme door de wèndj. In ’t Èngelsj nuime ze ’t ballooning. Es ’t geit wènje laote de sjpènkes zich wegzjwaeve, de draod wurt dan es vleigerdraod/draketouw gebroek. ’t Sjpènnegewaef, ouch kopgewaef genuimp, is ein saort vangnèt óm prooj te versjtrikke.‘t Woord herfsdraod is ein van de wenige weurd mit vief medeklinkesj achterein! In ’t Holles zelfs zös. Van emes dae ummer ómgang is of alles gans flot deit, zaet me: dae haet ouch gein sjpènnegewaef tösje de bein!
Kómplimènte
Ónger väöl van mien sjtökskes sjrief ich: mit de kómplimènte. De kómpli-mènte gaeve, kriege of doon haet versjeie beteikenisse. Beveurbeeld: doog häör de kómplimènte is ‘t zelfde es doog häör de groete. Es eine get väöl note op ziene zank haet, zaet me: dae haet ’n deil kómplimènte veil. En es bv. kènjer get gouds höbbe gedaon kenste ze ein kómplimènt gaeve. Zeker es ’t kleuterwerk of fitsjelwerk is. Ein fitsjel of fitzel is sjus wie ein vèts of ’n fizzel, ‘n klein sjtökske of vezel. Dao is geine vèts van aan is ‘tzelfde es: dat is gans gelaoge. Dat kump euveriges van ’t middelnederlands: fitsele of fistele en gecombineierd mit ’t woord neule, dat zanike beteikent, kómme veer aan fispernölle dat dan weier knutselen beteikent. Ouch in Kölle bekènd es fisternölle! In Zitterd haet me ’t naeve fizzelraege (motraege) ouch euver fizzebreme (of vissebreme) Daomit mit me get flot en sjlordig inein zètte of knutsele. Ich höb dat woord allein in de Zittesje buik en bie Paul Prikken gevónje. Dae haet ‘t ouch euver eine fieter, eine knutselaer! Nog zo’n sjoon woord: Fiesematente = flawwe onneudige dènger, sjmoesjes. In Kirchrao: fiezzematensjer. Van oorsjpróng waore visae patentes (Latien) sjriftelik vastgelagde gekontroleierde patente. Mer ’t woord woort ouch sjpottend gebroek ómdat daoveur onneudig väöl tied gebroek woort en vanwaege de behej die me daobie maakde. In ’t Dutsj zeen fisimatenten ouch smoesjes of dóm dènger. De volgende maond geit ’t ónger angere euver kókkeralle, uuldoppe en geldj.
Pès de volgende Ós Modesjtaal johnhertogh@gmail.com
=====================================================================================
Ós Modesjtaal © 07-08-24
Volop zomer in de knötsj
Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós Modesjtaal, dialek, plat, Limburgs.
Kómkómmertied.
Ein woord dat gebroek wurt óm ‘ne sjlappen tied in ’t nuuts aan te gaeve. Es d’r in de zomer väöl kómkómmesj bie de gruinteboer ligke, is d’r sjien-baar wenig nuuts te melje. Meistes beteikent dat ouch dat de lat veur nuuts leger wurt gelag, ómdat gezètte en nuutswebsaits waal gevöld mótte waere. Geer höb mesjiens ouch gemirk dat de gezètte in dezen tied – zèk mer van begin zomer pès nao de boewvak - väöl dunner zeen es normaal. Toevallig geit de polletik dan ouch mit reces: de vakans van oos regering. Me zaet dat de kómkómmertied ouch de rae is dat de Tour de France noe besjteit. ‘t Vruigere sjportblaad l’Auto verkoch neit mee zo goud. Me besjlaot de Runj van Frankriek te organiseiere zodat me gans väöl in dat sjportblaad koosj sjrieve. Ich zèt dao vraogteikes bie??? En wae geluif wurt zelig!
Kómkómmerbeeste.
Jao, ouch die sjiene te besjtaon. Dat zeen zogenaomde neit-inheimse beeste, die dankbaar nuuts levere veur de media (gezètte, tiedsjrifte, radio en t.v.) Veurbeelde zeen de eikeprocessierups, de reuzeteek, wouve die gein wouve zeen of geveerlikke insekte wie de tiegermök.
Vanaaf hawverwaege de neugeteende eeuw woort ’t woord kómkómmer-tied volop gebroek, zelfs de grote Multatuli haw ’t euver ”in ’t hartje van den komkommertyd”
Cucumbertime of Sauregurkenzeit?
De Èngelsje zègke dat hun sjnieders dit woord als vruig gebroekde en de Dutsjers höbbe ’t euver Sauregurkenzeit. In Amerika zègke ze: silly season. (gekke tied) In jeder geval is ’t woord kómkómmer erg awd: in ’t Keltisch gebroekde me ‘cucc’ en in ’t Letien ‘cucuma’. (gein kurkuma! 😉)
Oet eige ervaring weit ich dat dichtesj en sjrievesj ouch ‘ne kómkómmertied höbbe allein nuime die dat ein “writer’s block” oftewaal “sjrieversblok”! Ze höbbe dan dèks gein insjpiratie. Mesjiens aan vakans toe? Dit sjtökske haet ouch ein groot kómkómmergehalte!
Wos geer dit: Frisje kómkómmers waere geweik in zoutwater, paekel. ‘t Èngelsje woord veur augurk : pickle, kump van os woord pekel! In piccalilly - lekker bie de fritte – zitte ouch augurke.
Zomer, summer (Eng), Sommer Dutsj), Simmer (Fries).
Zomer is famieje van ’t Awdinsische ‘sama’ dat hawf jaor, jaorgetieje beteikent. Want oze veurawwesj, de Indo-Europeane, hawwe mer twee sezoene: zomer en wèntjer. Mit de oetdrökking “de zomer (soms ’t vruigjaor) in de kop höbbe” meint me in lóchtige kleijer gaon terwiel ’t vinger- of sjteinkawd is. Zeumere haet bie ós de beteikenis van reste verzamele. Dat gebeurde dèks nao d’n ougs. Es kèndj höb ich dèks aerpel of terf gezeumerd op ’t (sjtoppel-) veldj.
De Grieke höbbe trouwes ouch ein sjoon woord veur zomer: kalokairi, dat sjonen tied beteikent. Dat höbbe ze zelf bedach!
Zomerkeuninkskes, brónkkirmes en zomersjprotele
Aardbeie of erbele waere ouch zomerkeuninkskes genuimp, vanwaege die gruine kreunkes. De brónkkirmes vintj ouch meistes in de zomer plaatsj.
Brónke beteikent behawve kirmes of processe viere ouch dreige van ónwaer of gevaor! Veur zomersjprotele houfs te geine floep te höbbe: Door de zón geit de hoed mee pigment aanmake: klein broen vlekskes. Die kènne gein kaod. Ónbesjermp in de zón zitte waal. Rocco Granata haet lang geleje (in 1972) ein leidje gezónge mit d’n titel: Zomersproetjes. Jaomer genóg neit in ’t plat!
Pès de volgende Ós Modesjtaal johnhertogh@gmail.com
=====================================================================================
Ós Modesjtaal© 03-07-24
Hekse of sjlaopböl oppe Kolleberg?
Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós Modesjtaal, dialek, plat, Limburgs.
Nao ’t boetelandj of korter bie hoes.
Veer zeen al in de maondj juli, väöl luuj höbbe de vakanskriebels. Verkans, vekans, vakans, vakanse, vekaansie en in ’t Belsj höbbe ze ’t euver verlof. Veer ware lèts in ’t boetelandj en in die gaengend dao sjprouke ze weier gans anger dialekte es de Limburgse: Areler, Dikrecher, Kliärrwer en Veiner. Ich versjtóng d’r wenig van mer allein de klank al waar sjoon! Wit geer wo ich ’t euver höb? Nae, euver Lëtzebuergische (Luxemburgse) dialekte! Róndj Aarlen, in Diekirch, in Clervaux en in Vianden.
Ich hawt ’t noe korter bie hoes: lekker wanjele oppe Zittesje Kolleberg. De naam kump heugswaarsjienlik van de belangrieke verbènjingswaeg tösje Vlaanderen en Kölle (in ‘t Awdzittesj Coln of Collon) dae in de late Middeleeuwe hiej leip. Mer ouch anger verklaoringe waere genuimp: "kaoleberg" of "sjedelberg". Kol kump van van toverkol = heks. ‘t Saap van de klaproos woort vruiger es heksekroed gebroek om d’r kees mit te kleure. Sommige luuj dènke dat de naam mesjiens van de kollebloum kump, mer dat liek mich sjterk. De kollebloum is baeter bekènd es de klaproos of papaver, ouch waal sjlaopbol genuimp. Saer de Oudheid wurt de kolle-bloum mit de dood in verbandj gebrach. Door de papaversap (opiaat) waar de plant bie de Grieke en Romeine ‘t symbool veur de dood of eeuwigdoe-rende sjlaop. In aw graaftombes kèns te daoróm nog aafbeeldinge van de kollebloum vènje!
Kol, kruje en gebeks.
Mit kol (kul, kloot, knikker) bedoele ze ouch de vórm van de zaoddoos van de papaver. In Èngelandj zègke ze poppies, taege de klatsjroos, da’s ein sjtök vruntjelikker! Vruiger zag me hie ouch waal kaoreroos taege.
In de Eesjte Weltoorlog sjtónge op de sjlaagveljer in Vlaanderen gans väöl kollebluim in blui. Daoróm zeen ze ’t symbool van dae oorlog gewore. Dat wurt ouch herdach tiedes de jaorlikse “Klaproosdaag”. Op ’t Dutsj heisj de kollebloum Mohn. Dat liek get op maon, mer die haet wenig mit mohn te make! Ofsjoon… ’t maonzaod dat dèks op breudjes zit, is waal ‘t zaod van de sjlaopbol! Paul Prikken haet ’t euver kollebluim, sjlaopköpke en papave-risj! Vruiger woorte die kollebloume zelfs same met kaore verboewd, ómdat me de zäödjes es gekruder gebroekde veur brood en gebeks.
Tot sjlot weier get weitenswaerdigs.
Sint-Margriet of Pisgriet, 20 juli: Dezen daag woort gezeen es de eesjte daag van de hóndjsdaag en belangriek veur de boere. De hóndjsdaag zeen genuimp nao ’t sjterrebeeld Grote Hondj. De heldere sjter Sirius , de hóndj van de jaeger Orion, kump dan same mit de zón op en is dan neit te zeen aan de mörgehemel. De hóndsjdaag höbbe wiejer niks te make mit hunj, al kènt ’t ónger ein ónwaer hóndjswaer zeen. ’t Woord hóndjswaer is afgeleid van ‘t awd-Nederlandse woord óndewaer, dat gans sjlech waer beteikent.
D’n tied van de hóndjsdaag is ’t hoogtepunt van de zomer. Dan zeen d’r ouch weier väöl mögke en vleige en anger óngedeierte. ( In Kirchrao gebroeke ze ’t prechtige woord ónjetsiefer!) Hóndjswaer, ein vóchtig, werm en bruijerig waer mit zo noe en dan ein paar sjtevige sjoele raege! Sjus wie de aaf-geloupen tied!!
Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: johnhertogh@gmail.com
====================================================================================
Ós Modesjtaal© 12-06-24
Juno, bokeskaever, boukentj, bagge en nog mee.
Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós Modesjtaal, dialek, plat, Limburgs.
Junikaever of bokeskaever mit sjpek?
Juni is genuimp nao de Romeinse godin Juno, de vrouw van Jupiter. De Romeinse naam veur deze maondj waar Junius. De awwe naam is zomer-maondj of weijemaondj. De junikaever of bokeskaever is eine kaever mit ein oranjebroen pès gaelbroene kleur en is gans behaord. De volwasse kaevers zeen vanaaf juni te zeen, daoróm de naam junikaever.
In dezen tied mós te ouch oetkieke veur baere (keilers) en kreme of kreime ( zeuge) mit de jóng bagge of frisjlinge of sjeutelinge; ich mein natuurlik wilj verkes. In de Kolleberg wurt ‘r al veur gewaarsjuwd! ’t Woord bag is trouwes famieje van ’t middelnederlandse bake, waat sjpek betei-kent. En ouch van ’t awdhoogdutsj bahho (sjènk) en ‘t Èngelsje bacon (ouch sjpek). In daezelfde Kolleberg zouwe ouch waal ’s wouve (wolve)kènne kómme, zaet me…Vruiger sjiene d’r zelfs waerwouve te zeen gewaes.
Ich zoug dao ouch al väöl gaele brem. Prachtig! Paul Prikke sjrif dat es bröm. Van de riezer (twijgen) van brem kènne besseme gemaak waere. Vruiger woorte de vètsele van de plant gebroek es vervenger van jute. De awwe Latiense naam van de plant is genista; vergeliek ginster, ‘t Dutsje woord veur brem. De brem is ouch ‘t symbool van ‘t Hoes Plantagenet, dat van 1154-1485 euver Èngelandj regeierde. De pap van de eesjte keuning Godfried V van Anjou, droug in ziene helm ummer een tekske brem.
Van boukent nao bóntekouk.
Zuikend nao mee euver de bokeskever koum ich de naam boukentj of bokentj (boekweit) taege en ouch turketerf of turksweit (maïs). Waar-sjienlik vanoet Turkije dees kèn opgekómme. De naam boekweit is ein sametrèkking van boek (awwe vórm van de boum beuk) en weit (awwe naam veur terf). De vórm van boukentzaod liek get op beukeneutjes! Anger name veur boukentj die ich vónj zeen buckwheat oet ’t Èngelsj, boghvede (Deens) en Buchweizen (Dutsj). Van ’t woord weizen krieg ich doosj…
Boukentj waar meistes veur de ‘erm’ boere, mekkelik te verboewe, mer ‘t waar ouch gans gevuilig, woort dan ouch waal jammerkaore genuimp.Dit ómdat ‘r waal ’s mislökde. Veural nao ein flinke nachvors!
Van boukesmael woort vruiger in de herfs dèks boukeskouk (pannekouk mit sjpek-lep) gemaak. Da’s get angesj es bóntekouk , biskwietkouk of turkse mötsj (tulband). Dat woort gemaak van mael, milk, eier, boter en sókker. Hmm.
Waersjpreuke euver juni: zuik uch mer get oet!
Ein boon die in juni is geplant, geef d’r vieftig in ein handj… Juni vóchtig en werm, maak de boere neit erm… Is t’r in juni eesj zónnesjien, dan wurt de zomer klein mer fien… Heurs te in juni hómmel (dónder) krake, dan deit de boer sjtraks gans gouw zake! … Geit maondj juni goud veurbie, dan is me in juli ouch nog blie. 😉
Bèn benuud of dat de kómmende tied allenej oetkump.
Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: johnhertogh@gmail.com
===================================================================================
Ós Modesjtaal© 15-05-24
Pinxten, Pfingsten, Pènkste, Pentakostè
Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs.
Zeve is ein belangriek getal.
Zeve maol zeve daag zeen neugenenveertig daag; d’n daag dao-op is de vief-tigste daag: Pènkste. Afgeleid van ’t Griekse woord pentekostè, waat vieftig beteikent. ’t Pentagon is ein ouch ein viefhuikig geboew in Arlington vlakbie Washington. En ein pentagram is ein een viefpuntige sjter en ein van de awdste symbolen van de ganse welt. De feesdaag Pentakostè vilt ummer op de teende daag nao Hemelvaart en de vieftigste nao Eesjte Paosjdaag. Veurgengesj in kirke trekke dan dèks ein rood ‘kleid’ aan, symbool veur de vuurtónge, de kóms van de Hèlge Geis.
Pènksterbloume of sjoemkroed.
De pènksterbloum, ouch waal leiveherehendje genuimp, bluijt meistes es de jóng kui, pinke veur ’t eesj de wei in gaon. Meistes nog véúr de Pènkste. In Frieslandj en Groninge wurt fluitekruid oftewaal piepekroed ouch waal pènksterbloum genuimp. De naam fluitekruid kump van ’t feit dat van de sjtengele fluitjes, pieperkes, kènne waere gemaak. Nae gein piepesj, dat zeen jóng doeve. Ouch gein piepels, dat kump van pepels en beteikent vlindesj. In ’t Latien papilio, in ’t Frans papillon. De richtige pènksterbloum is ein gans anger plant, mit fien witraoze blömkes, die ouch waal es rauwkos of sjlaat wurt gegaete. Die pènksterbloum wurt ouch waal sjoemkroed genuimp. In ’t Dutsj Schaumkraut, vanwaege de veurkeur van ’t sjoem- of sjpiebeeske veur dees plant. De larve van ’t sjoembeeske laef namelik in ein sjoemnès, dat get liek op sjpie. Bah.
Pènksterfeeste.
Mit Pènkste geef ’t väöl vruijaorsfeeste. Vruiger Pènksterbloum of Pènkster-bruudje: oet óngetrouwde maedjes woort ein bruudje gekaoze dat verseierd mit bloume en krans róndjgedrage woort door de óngetrouwde jónges van ’t dörp. Evenemènte in dezen tied zeen natuurlik PinkPop en ’t grote dörpsfees BeegPink in Beeg-Papenhaove mit ‘ne kirmes, feestent, attracties en de Pènksterpercessie op maondig. Wit geer trouwes waat eine pènkspummel is? Dat is ein anger woord veur lómperik. (volges ‘t woordebouk van ’t Zittesj)
Nog mee gesjichte.
Ouch de Kelte hawwe ein vruijaorsfees róndj ein godin: Beltane. Häör fees sjtóng ouch weier in ’t teike van de vruchbaarheid. Die feeste woorte gevierd róndj opgerichde buim, die later mei-buim of mei-den woorte genuimp. Meifeesten róndj meibuim/-den mit meidanse, meikeuninginne besjtaon noe nog op väöl plaatsje: beveurbeeld in de Eifel, in Mheer, in Noorbaek, Bannelt, Mergraote, Eckelder en Valkeberg. Sóms wurt de meiboum goud bewaak zodat anger jónkhede ‘m neit ‘klauwwe’. Op sommige plaatsje blif de mei-boum bekans ’t ganse jaor sjtaon. Ich wunsj uchs joon vruijaorsfeeste, wo dan ouch.
Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: johnhertogh@gmail.com
====================================================================================
Ós Modesjtaal© 17-04-24
Euver pótse, wikse en moerblömkes.
Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs.
Van kwes pès rare kwiebus.
Lèts haw ich de sjildersj in hoes. Dat heurt jao bie ’t vruijaor. Ze höbbe gans goud werk geleverd. Bie ’t oprume vónj ich nog eine gebroekde kwas. Waat ein vraem woord eigelik: Kwas, kweske, penseel, beusjtel of eine bunjel fraanjele. Vruiger sjreef me quast, eine tak mit blajer óm vleige en mögke weg te jage. ‘t Woort ouch gebroek es waaier of óm mit wiewater te zaegene. Oppe kirmes perbeierde veer de flósj te pakke veur ein ritje veur niks. Eine in-gebeelde kwas nuimde me ouch pómpernikkel. Mer dat woord beteikent ouch op ’t Dutsj: graof zjwartbrood. Eine kwaspelorem is ein rare kwas, ‘ne kwiebus, eine flab. ‘t Woord kwiebus kump oet de misviering: ónger de viering sjprouk de preister de weurd ‘cum quibus’ oet, dat beteikent ‘mit wae’. Op dat momènt koume de mèsdeiner of diaken die achter häöm sjtónge, naeve de geistelike sjtaon. De luuj in de kirk, die gein Letien kènde, maakte d’r doe: ‘kóm kwiebus’ van.
De vruijaors-póts; wikse en gesjmólte lood in de pot.
Vruiger woort de ganse boet sjoongemaak. (Boet kump van ’t Dutsje Bude, oorsjpronkelik houte geboew en noe kraom of tent op mert of kirmes.) De gerdiene woorte aafgehaold en gewesje. De (trap-)luipesj en matte woorte goud oetgeklop. Alle kes laeg-gehaold en ’t nuuj kaspepier vasgezat mit punaize. Mer de sjoon pótse nuimp me sjoon wikse. Ein póts is ouch ein sjtreek, ein koef. ’n Koef oethaole beteikent dus ein sjtreek oethaole. ’t Sjpraek-woord: Sjiet aan de wiks, potlood is ouch zjwart! beteikent: ’t Is óm ’t aeve. Potlode beteikent ouch: mit potlood (kachelglans) invrieve, zjwart make dus. De naam potlood kump van de veurgenger van ‘t grafietpotlood: de loodstif -‘t lood woort in ‘ne pot gesjmólte - de billige taegehanger van de zilversjtif. Vanaaf de 17e eeuw waere er al potlode gemaak die besjtónge oet ein kaer van vrie hel grafiet in ein houte huls.
Moerblömkes die gein moerblömkes zeen.
Een moerblömke is ein negatieve oetdrökking wiezend nao ein vrouw / ‘ne man die/dae, oppe danssjool beveurbeeld, neit ten dans wurt gevraog. ‘t Idee is dat ze ónopvallend aan de kantj blieve, sjus wie ein bloum die taege ein moer gruijt en neit in ’t middelpunt van de aandach sjteit.
Mer… ich leip lèts euver de wal in Zitterd en zoug prachtig gaele en blaw blöm-kes oppe sjtadsmoere gruije. Moerfiejole, in Belsj nuime ze ze sjteinvlier of moervlier. Mer de richtige moerbloum is ein vaste plant oet de kruutsbloume-famieje De saort is vrie zeldzaam in ’t wildj. De hawf-stjroek kump oet ’t Mid-dellandse Zeegebied. De Romeine introduceierde ‘t plentje zo'n 2000 jaor gele-je es seierplant en medicinaal kroed in ós landj. Die oetdrökking euver moer-blömkes oppe dansvloer mót mer vlot verangerd waere, want zo ónopvallend zeen ze neit. Eigelik is dat ein belediging (affrónt) veur zo’n sjoon plant.😉
Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: johnhertogh@gmail.com
=====================================================================================
Ós Modesjtaal© 20-03-24
Mit sjoon waer de mert op.
Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs.
Kump ’t veurjaor weier in ’t landj…
Ein variatie op “Kump de zomer weier in ’t landj, pak Keub Truuke aan 'n handj en ze trèkke dan mit gouwe zin nao de Kolleberg èns in”. Dat leidje van Teun Hermans sjoot mich te bènne wie de eesjte zónnesjtraole koume. Fibberwarie waar werm mer ouch naat. Wo geit dat haer? Volges de waer-luuj kriege veer in meert zeve raegedaag, einen daag sjnee en de res blif dreug. Wae gluift wurt zelig…
Wurt gezag es emes nog gans väöl te wachte sjteit. Es me zaet: Hae is al zelig meint me dat ‘r lich aangesjaote is. Ein anger sjpraekwoord: Wae zelig wil sjterve, leet de rechte erve. (Geef ’t aan de rechmaotige erve). Jus wie: Haw hae mer ein zelig oer, dan waar d’r oet de elenj. Eine zele-verkuiper is eemes dae luuj ronselt beveurbeeld óm in deins te kómme.
Zelig kump van ein awd woord ‘zaal’ dat ouch gelökkig beteikent, óntsjtange oet ‘t Letiense sollus, dat beteikent helemaol of gans. Me meint dao noe mit : In d’n hemel waere opgenaome. Wirken is zelig wurt waal ’s gezag, es me eigelik meint dat niks doon zelig is. Niks doon is zelig, zag de begien en lag zich in bèd, of… en doe drouge ze mit z’n zevene éine bonegaerd. (bonesjtek) Ein variatie is ouch: Alle bate helpe, zag de begien en doe raapde ze ein sjtreusjpier (strohalm) op! Die erm begiene.
De eesjte en grootste van ’t ganse landj…
Ich höb ’t euver de Sint Joep jaormert in Zitterd. Ein awd leidje waar: Veer zeen al nao Sint Joep gewaes, mit vrunj al óngerein. Veer koume neit óm te drènke, mer óm Sint Joep te zeen… Ouch dees sjpraekwoorde vónj ich: Sint Joep verbeid ’t lampewirke d.w.z. nao 19 meert waar ’t wirke mit kunsleich aafgeloupe. Mit Sint Joep blif geine kater in Houtem. De bewonersj van Holtum, de katers genuimp, bezòchte allemaol Sint Joep. Vruiger woort ‘r väöl op jaormerte gedrónke. En geklöp. Dit biegelouf heurde me dèks dao-euver:
Es de boere zich mit Sint Joep sjlouge pès ze bloude, was (gruit)’t kaore goud. De ougs zou dus sjlage es ze zich mit Sint Joep gebeusjteld hawwe ! Wae geluif wurt…
Sjmiet de kraom biejein.
Op de merte sjtónge vruiger ouch mertkremesj. Dèks mit körve oppe rök. Of ze sjtónge mit eine mertkraom. Kraom kump van craam, ein tent wo-in me vanal verkoch. Aafkóms: Servisch of Slavisch. ’t Woord gramŭ beteikende herberg of kroeg en ’t woord črěmŭ tent. Ein kraomplaatsj waar ein mit duik of gerdiene aafgesjirmde plaatsj wo ein bevalling plaatsvónj. Daoróm ouch de weurd kraomvrouw en kraombèd. Kraome haet ouch waal ’s rómmele of klungele es beteikenis. En de kraomejak is de rök.
Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: johnhertogh@gmail.com
=======================================================================================
Ós Modesjtaal© 14-2-24 nómmer 51
Vanaaf mörge: vaste? Brood en beier?
Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs.
Wie belaof aeve euver zèkvrie.
De veurige maondj höb ich ’t euver zèkvrie gehad. De titel van ein buikske oet 1988 van Jan van Kempen oet Zitterd. Zèkvrie beteikent da’s te vrie bès óm al te zègke. Gedurf, ónversjrókke. Vruiger zag me gecourageierd. Dao zit ’t woord courage (kraasj) in mit de beteikenis , moud en krach. ’t Woord kump van ’t Latiense woord cor, dat hart beteikent. (Cor, cour coeur) Courage höbbe is dus: zègke waat dich op dien hart (cor) lik. Bon courage (Fr.) beteikent sukses en ’t is ouch ein bekènd wedsjtiedpaerd. Courage is ouch ein Belsj beier van hoog gebroesj (gisting). ’t Beier wurt gebroewe in Brouwerij De Dochter van de Korenaar in Baarle-Hertog. ‘t Is ein roodbroen wèntjerbeier mit een alcohol-percentage van 8%. En wae kènt Marc Courage neit, de veurman van de Zittesje band Baroesjko?! En Bertolt Brecht haet gesjreve euver Mutter Courage.
Van pitsjwèk, kantjbrood pès pitsjuigske.
Vruiger woort wèk (witbrood) meistes gebakke in de aove van de bekker. Euver brood gesjpraoke: Ein kantjbrood waar brood dat ónger ’t bakke taege de kantj van de aovemoer loug. Geroosterd brood nuimde me ein krepke. Wèk kump van wig(vormig). Bie de Germane hawwe ze ’t euver wagja. Gaon wie eine wèk beteikent vol energie zeen. De luuj brachte vruiger hunne deig nao de bekker. Sómmige bekkesj pitsjde get deig van de aangeleverde wègkedeig aaf ein maakde dao extra wègke van. Die woorte in Zitterd douch waal pitsjwèk genuimp. Dat pitsj haet versjeie beteikenisse: pien doon, drènke (eine pitsje) en aafzètte: Hae kènt niks angesj es de luuj pitsje. ’t Zit ouch in: pitsjlamp (zaklamp of knijpkat) en pitsjtang (nijptang) en pitsjblaor (bloudblaor)en in : Eemes ein pitsjuigske gaeve. (knipuigske).
Mómmegezichte, apeneutjes, böl, böl, böl
Ein prechtig awd leidje(oet 1953) gesjreve door Teun Hermans. Biete, jao biete, wae gei maske haet dat is 'nen houteklaos. Biete, jao biete, houw ‘m op ziene pókkel mit die verkesblaos. Nostalgie!
Zitterd sjteit bekènd óm de nónnevot, ein vastelaovesgebak in de vórm van eine rènk deig, in aolig of vèt gebakke en mit sókker besjtruid. In Zuid-Limburg is de nónnevot ouch bekènd es ein sjtrik, of ónger de verzamelnaam: poefel. Poefele lieke op berlinerböl en zeen gevöld mit jam of mit banketbekkesjroum. In Gent (B) nuime ze ’t nonneveeste of begijne-veest. Ein nón is ouch ein vrouwelik verke : zeug of kreim, wovan de batse róndj en vèt zeen. Mesjiens kump de naam van dat richtige vastelaovesgebak daovan. Of van de sjtrik die nónne vruiger op hun vot drouge!
Kreim beteikent ouch de kraom, ’t hoes. Veurdat ein deinsmaag vertrók bie häör bazin moosj ze eesj de kreim vaege :’t ganse hoes grunjig pótse. Zo get wie de hoespóts, dènk ich dan.
Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: johnhertogh@gmail.com
=======================================================================================c
Ós Modesjtaal© 17-1-24 De vieftigste nómmer van dees rubriek!!!
Ein nuut jaor mit aw weurd, aw gezègkdes en mee.
Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs.
Nuujjaorsbreif of e-card?
“Ich höb eine wunsj veur jederein. Ein fejn nuuj jaor mit leif luuj óm dich haer, luuj die van dich hawte, óm wae-s te bès, luuj wo-in se ein sjtökske van dich zelf herkèns. Laot mirke das te óm hun geefs, das te same mit hun get sjoons belaefs. Dan is dien laeve pas ein fees. Ich lous deze wunsj in eine awwe nuujjaorsbreif, die de luuj zich vruiger sjreve. Dees traditie besjteit neit mee, jaomer genóg. De kaarte, e-cards, e-mails en muzikale kriskaarte die allewiele waere gebroek kènne toch neit cóncurreiere mit z’ónne nuujjaorsbreif, vènj ich. Euveriges, ich sjtaon gans achter baovesjtaonde wunsj!
Gezègkdes en aw weurd.
Vandaag, 17 jannewarie is ’t Sint Teunis (Antonius) en ’t gezègkde is: Sint Teunis is eine iesmaeker of eine iesbraeker. ’t Is dus vreize of dooje. De aafgeloupe tied hawwe veer sjlech waer veur late kwakkerte (kawd en raegenechtig). Mit anger weurd: ’t raegende aw wiever, ’t waar dus sjel-mewaer. Es eemes ‘beros’, rood haor haw zag me: dae haet in de raege gesjtange! ’t Waer waar zogezag sopsiemes (waardeloos). Vruiger zónge Sopsiemes en de Pummeletergers oet Aelse ’t vastelaovesleidje: “Soms wae-re druime waor”. Of ‘t resultaat ouch sopsiemes waar laot ich in ’t midde! Ein gezègkde: Hómmel in jannewari brink ein goud wienjaor, mer dao gluif ich neit zo in. Ich höb trouwes nog gein ónwaer of hómmelwaer geheurd of gezeen. Zelfs geine zeebrandj , dat is waerleich in de wiedte, zónger hómmel.
Van astrant pès zèkvrie.
Euver sjelme gesjpraoke: Bèste sjelm of bèste deif, höbste geldj, ich höb dich leif. Da’s dudelikke taal. Eine sjelmepetik waar ein boevehol. Petik kump natuurlik van ’t Franse boutique (boetiek). En eine sjelmekraom of sjelmepak waar eine gróp deive, boeve of rabauwe of sjpitsboebe. De lètste neit verwarre mit de Spitzbuben, dat zeen Dutsje boterkuikjes die vooral in de kristied gebakke woorte. Eine boeb, kump ouch van ’t Dutsje Bube, waat junkske beteikent. Eine astrante boeb is ein böser Bube, eine lestige, vervaelende sjnaak. De Herzbube is de harteboer in ein kaartsjpel. Eine rabauw is trouwes ouch eine wèntjerappel (grauwe renet)! ’t Woord zèkvrie lous ich es titel van ein buikse oet 1988 van eine bekènde Zitterder : Jan van Kempen. Eemes is zèkvrie es ‘r gein blaad veur de móndj nump. Dao-euver volgende maondj mee!
Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: johnhertogh@gmail.com
====================================================================================
Maak jouw eigen website met JouwWeb