Op dees pagina kump jedere maondj miene rubriek Ós Modesjtaal te sjtaon, dae vief jaor (van 2020-2025) in de bielaag (VIA) van De Limburger haet gesjtange. De rubriek sjteit noe ouch maonjeliks op de website van Sittard-Geleen.nieuws.nl En op de saits van Veldeke Limburg (www.veldeke.net) en Veldeke Krènk Zitterd (www.veldekezitterd.nl) Ein aantal rubrieke sjtaon ouch in mien bouk: "Van Oukouk pès Cötelbaek", dat mesjiens nog bie boukhanjel van Wim Krings in Zitterd te koup is. Ich wunsj uch väöl laesplezeier. Enne.. vergaet neit te reageiere nao: johnhertogh@gmail.com
================================================================================================
Mien modesjtaal
Ich vónj dit leidje op Spotify, gezónge in ’t Fries, door Adri de Boer, in ’t Holles door Stef Bos en op zien Venloos door Jacques-Paul Joosten
Ómdat ich ’t zo sjoon vónj, höb ich geperbeierd ’t óm te zètte in ’t Zittesj.
Mien modesjtaal
En wo ich gaon of wo ich sjtaon
bès doe deil van mien verhaol
mien vaderlandj besjteit neit
zónger mien modesjtaal
Ich kèn ouch ech neit zónger dich
bès deip in mich versjaole
en bèn ich weier ‘ns wied eweg
kumps doe mich greutsj weier haole
En wo ich gaon of wo ich sjtaon
bès doe deil van mien verhaol
mien vaderlandj besjteit neit
zónger mien modesjtaal
mien modesjtaal
Geer vintj ’t leidje op Spotify es geer intik: Mijn moedertaal (Adri de Boer)
Ein oetgebreid artikel sjteit op de site van Veldeke Limburg
Mit de kómplimènte, John Hertogh-Zitterd
================================================================================================
ÓS MODESJTAAL
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs door John Hertogh oet Zitterd – nov 2025 nr. 72
Van sjtoptober pès unnesjèlle.
Inderdaad oktober is gesjtop. Mer de tittel hiebaove (ein oet ’t Holles vertaald woord) geit euver ein actie óm mit ’t rouke te sjtoppe. Of ‘t hulp? Zelf bèn ich gesjtóp ómdat mienen awdste zoon (52) wie hae neuge jaor waar en oppe legere sjool zout, nao ein veurlichtingslès euver rouke thoeskoum mit de opmirking: “Van pap höbbe veer neit lang, dae rouk sigrètte”! Sjag, vloeitjes (van riespepier) sigrètte, segare en piep höb ich daonao noots mee aan-geraak… Ómdat oktober óm is zit veer noe al in november. Lang geleje sjreef ich dit sjtökske en ich vónj ’t sjoon óm ’t te herlaeze, mesjiens geer ouch…
Limburgs sjrieve, muilik?
De Limbörgse Academie geuf sjrieftips óm ’t sjrieve in ’t Limburgs laevendig te hawte. De eesjte is: Gebroek ’n apostrof (‘) veur de lidweurd. Dus: ’t in plaatsj van ut, ‘ne i.p.v. unne en ’n i.p.v. un. Want...un en unne da’s gans get angesj. Ein (Hollese) ui wurt in ’t Limburgs ouch waal un, eun, ooi of oei genuimp. En zelfs oondj, ullig, aolik, louk of lauch. Kump oet ’t Latien: unio of ônio. De Romeine höbbe die nao ós sjtreke gebrach. ’t Dutsje Zwiebel sjtamp aaf van het Latiense cepula, het verkleinwoord van cepa (un), jus wie de name veur de un in ‘t Italiaans, Spaans, Pools, Tsjechisch en Oekraïens.
Van sjejje nao sjèlle
Vandaag d’n daag wurt waal ’s gesjójje op emes dae get väöl gedrónke haet: Dae is zo zaat wie ein un. Doe bès mich ein un, zaet me es me meint: da’s eine fraaje. Of ’t sjeldwoord oen ouch van un kump? Doe bès mich ’n oen ! ’n Oen is ‘ne gecastreerde aezelhèngs. Es get gans vlaak en geliek lik zaet me: Zo glaad wie ein unnebèdje. Wós geer dat de unnesjèlle vruiger gebroek woorte es kleursjtof?
’n Unjerke doon
Unne höbbe trouwes niks te make mit ’t sjone woord unjere. Dat waar de rastied nao ’t middigaete van 12.00 pès 14.00. Teminste van 1 mei pès 1 september! In ’t naojaor woort de rastied versjaove nao de veuraovend en heisjde doe achterunjere. Es me zich aeve lag woort dat: ’n unjerke doon. Te lang raste waar en is neit goud: Waat ras dat mas beteikent neit veur niks: van wenig bewaeging wurt me dikker. Euver ein mast-jaor höb ich al eerder gesjreve.
Pès de volgende Ós Modesjtaal, reacties: johnhertogh@gmail.com
================================================================================================
ÓS MODESJTAAL
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs door John Hertogh oet Zitterd – okt 2025 nr. 71
Aeve neit euver oktoberfeeste.
Neit dat ich die neit sjoon vènj, die feeste, mer d’r zeen ouch anger sjoon zake in de maondj oktober !
Beveurbeeld: ’t naozomerwaer. Dat wurt ouch waal kroenekrane-zomer of awwiever-zomer genuimp, nao ’t Dutsje Altweiber-sommer. In de Eifel zeen dees daag al vertrèkkende ojevare én kroenekrane gezeen! Ein ver-klaoring veur ’t woord awwieverzomer is dat sjpènnewebbe of sjpènne-gewaef, die in de herfswèndj fladdere, aan de grieswitte haore van de aw-were vrouwe deit dènke! In de Noorse en Germaanse oudheid woorte die gezeen es laevensdräöd of haore van watergeiste! In Zweden zaet me Brittsommar, nao de heilige Brigitta (8 oktober).
In ’t Frans zaet me L’eté de St. Dènis en in ’t Èngelsj Indian Summer. Bie ós in Limburg zaet me ouch waal Sint Micheilszomer, terwiel ziene naams-daag 29 september is! Sint Micheil verbut de liene haoze en de kempe keil. Ómdat ’t kawwer woort góng me werm wolle óngergoud drage. Dit lous ich in ’t bouk van L. van der Heijden euver Zittesje sjpraekweurd.
Sjtielesjieter, knozel en kroddels.
Sjpènne kump me in dezen tied ouch dèks taege. Wit geer waat eine sjpèn-nejaeger is? Paul Prikken haet ’t euver eine grauwe vleigevanger, ein veu-gelke dat ouch waal sjtielesjieter wurt genuimp. En ein langpootmök die ouch väöl veurkump in dezen tied, is in ’t Limburgs eine knozel. Sjoon weurd toch? Ouch motte waere róndj dezen tied weier actief en dan veural op paor (louk) , unne en sjerlotte.
Vanaaf hawf oktober is ‘t de idejale tied om fruitbuim te plante. Zolang es de gróndj neit bevraore is, kènt me die in de gróndj zètte. De geplante buim en wórtele kènne dan goud profiteiere van de herfsraege veurdat de wèntjer aanbrik. Andief, koldrabi, krote, more en sjpenaat kènt me in oktober goud ougste. Beeste wie sjtekelverke, eikäöres en vlaermoeze bereide zich veur op de wèntjer door aete te verzamele en eine wèntjersjlaop te hawte, beveurbeeld ónger blajer. Kwakkerte en kroddels versjtoppe zich in de módder van de baek en doon ouch eine wèntjersjlaop. Ree aete extra väöl óm de wèntjer door te kómme, veural nao de brónstied. Ree make ouch versjeie geluide zo wie blaffe, fluite, sjreve en klage, zo höb ich mich laote vertèlle!
Pès de volgende Ós Modesjtaal, reacties: johnhertogh@gmail.com
=============================================================================================
ÓS MODESJTAAL
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs door John Hertogh oet Zitterd – sept 2025 nr. 70
Van brómfitse en tóntjele.
Lèts haolde mich eine Puch in op ’t fitspaad. Metein dach ich aan de zevetiger jaore trök, wie ich ouch zo eine brómmer haw. Gekóch van ein van mien eesjte maondjsalarisse. Väöl jónges van miene laeftied hawwe óf eine Puch, óf eine Zündapp of Kreidler, die twee lètste woorte ouch waal ‘boeksjuvesj’ genuimp. Mien sjtudentevrunj en Beatlesfens reje meistes op Puch en later op de ‘naomaak’ daovan, de Tomos. De meiste van de ‘boeksjuvesj’ hawwe anger intresses…
Ich lous dat de Sloveen Johann Puch (Sloveens: Janez Puh) in 1899 ein fitsefabrik haw en die heisjde Styria. In 1903 woorte dao de eesjte Puch brómmesj geboed. Die zouge d’r waal gans angesj oet es dae van mich!
De naam Zündapp is een samentrekking van de naam Zünder-Apparatebau-Gesellschaft oet Nürnberg. Die zeen in 1921 brómmesj gaon boewe.
’t Dutsje woord Zünder beteikent bie ós aansjtaeker. Kump waarsjienlik van ’t Middelnederdutsje tunder of zuntil dat aansjtaeker beteikent. Zunder is ouch ein anger woord veur de Hollese tonder- of tondelzwam. De echte tondelzwam haet ziene naam deils te danke aan het feit dat zien vlees dèks wurt gebroek veur ’t make van ein tondel. In ’t Zittesj ‘tóntjel’. Dit matriaal brende goud en woort gebroek veur ’t aanmake van vuur! Ouch waal baansjotel genuimp. Eine baansjotel waar eine pot of sjotel wo-in vuursjtein, zjwam of baand (verkoold linne) óm vuur te sjlaon woort bewaard. De veur-luiper van de zjwaegel, dus. Noe lous ich ouch dat ein tóntjel eine lap of eine vraeme houd beteikent! Waat höbs doe veur eine tóntjel op diene kop! Tóntjele beteikent ouch dich gans vraemp aankleije. Dae haet zich get aangetóntjeld.
Dat woord sjteit ouch in de nuje Zittesje sjeurkalender 2026, oetgegaeve door 40 jaor Veldeke Zitterd. De prechtige teikeninge zeen van Jan Ruigt. Volges Pothast koume in 1832 de eesjte zjwaegele nao Zitterd en ómsjtreke door de zjwaegelekremer, emes dae mit behawve zjwaegele (solfer-sjtekskes) ouch mit väöl anger produkte langs de hoezer koum, in ’t Holles: eine marskramer. Zjwaegele is ouch ein sjpeel mit zjwaegelsjtekskes, be-veurbeeld veur waem ein rundje mót gaeve.
Miene nuutste bundel, dae pas in de gróndjverf sjteit, haet es tittel:
De zjwarbel van ’t zjwaegeledeuske! Mer dat doert nog aeve. 😉
Pès de volgende Ós Modesjtaal, reacties: johnhertogh@gmail.com
==============================================================================================
ÓS MODESJTAAL
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor. – aug 2025 nr. 69
Euver kleure : Blaw – Gruin – Gael – Gries- Rood
--Blaw. De oetdrökking blaw bloud höbbe beteikent ‘van adel zeen’. Me dènk dat die oetdrökking oet de middeleeuwse Spaanse aristocratie kump. Ich lous dat blaw bloud in gans Europa gebroek woord óm luuj oet de ‘hogere klas-se’ aan te gaeve. Ómdat die neit boete wirkde, woorte ze neit broen door de zón en koosj me de blawechtige adere dudelik zeen door die blanke hoed haer. De kleur van bloud is rood, mer ónger de hoed kènt ’t blaw lieke. Zelf waer ich flot broen in de zón en höb lèts nog mit eige ouge gezeen dat ich rood bloud höb, ouch al haet miene naam get adelliks! In de sjtamboum van mien famieje vónj ich dat miene bet-euver-euver-opa waar-sjienlik eine soldaot van de Sjpaanse hertog Alva is gewaes. Wae ’t gluif…
--Gruin. Gruin is neit allein ein kleur, die óntsjteit es me blaw en gael mingk mer ouch de naam van wèntjerruibe of gruinvouwwer. Es emes ein gruin hart haet, vuilt hae/zie zich nog jónk. Hae löp eine gruine waeg dor be-teikent hae löp zich de bein ónger de vot oet! Eine gruinteboer woort ouch waal kappesboer genuimp. En de vrouw van de gruinteboer heisj in Mesjtreich mooswief ! Kappes is witte kool. En eine mit eine kappeskop haw eine rónje kop; ’t woort gebroek veur emes dae neit zo sjlum waar.
--Gael. Gruin en gael zeen de clubkleure van Fortuna, mer es ’t dich gruin en gael veur de ouge is, vuils te dich neit goud. ’t Gael is neit allein ‘ne eierdojer mer ouch ein ougkrenkde bie doeve. Bèste zo gael wie eine kwakkert ónger de pens, dan höbs te ein gael gezich of mesjiens waal de gaelverf.
--Gries. Euver doeve gesjpraoke: Zo gries wie ein doef. De gries van mich haet d’n eesjte = de gries doef haet de eesjte pries gewónne. Gries haore kómme van de zjwarte = alles geit door, doe kèns ’t neit sjtoppe, ‘t is neit te vermieje. Ein griske is ein kleine gries doef, soms ouch waal ein awwe grieze man!
--Rood. Dae haet geine roje op zien rubbe, zaet me van emes dae letterlik berooid is. Ein roodbusjke is ein wientepperke en ein wieneppelke is ein rood sjtereppelke. Ein roodsjtertje is eine vogel, dae ouch waal sjpènne-jaeger of sjouwvaegerke wurt genuimp. Es te de rooj luip in de port-monneee höbs, zit dao allein mer kleingeldj in.
Zo, nao deze raegebaog haop ich dat dees sjpreuk oetkump: Es eine raegebaog aan de lóch sjteit , geef ’t drie daag sjoon waer!
Pès de volgende Ós Modesjtaal, reacties: johnhertogh@gmail.com
===============================================================================================
Ós Modesjtaal juli 2025 nómmer 68
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs
door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Zeure, zanike, zeike.
Lik neit zo te zeike, wurt gezag es emes vervaelend deit of aan ’t zanike of zeure is. Vruiger sjreef me ’t woord angesj: ‘seyck’. Dat zuut metein get vruntjeliker oet! Wie vraemp ’t ouch is, me verzamelde vruiger de ‘seyck’ van luuj óm te gebroeke in de looimeule. Dao maakde me van beestevelle laer. Me gebroekde dao ónger angere boumsjors en ‘seyck’ veur. Dat rook natuurlik neit wie zeip en daoróm woort z’ón looimeule wied boete de sjtad geboewd. De meule Roufs in Sjtadbrouk in Zitterd bieveurbeeld. Emes in de seyck numme; ’t raegent dat ’t seyck; doe bes ‘ne seyckbaer, waat ein geseyck. Es se seyckouge haws, ware die óntsjtaoke en ouch keine (klove) in de móndjhouk of oetsjlaag op de kop nuimde me seyck of zeek.
Piskieker en kèttebloume.
‘ne Piskieker of pisdokter waar ein beroep, te vergelieke mit ‘ne kwak-zalver. Daen dokter koosj oet de mörgeseyck (ochtendurine) opmake, waafer krenkde emes haw. Dae kreeg dan metein ein millesien daoveur. Ouch koosj hae aan de kleur en geur zeen en ruke of ’n vrouw in ómsjtenj (verwachting) waar! Hippocrates van Kos sjreef 2400 jaor geleje al dat kleur- en geurverangeringe van urine op koorts weze.
Bloume en beeskes
Óngeveer 1000 jaor v.Chr. wós me al dat insekte op seyck aafkoume, dat wees op get waat veural veurkoum bie luuj mit sjteinzjwaere (sjtein-puiste). Róndj pisbloume, die ouch gawstónge, kèttebloume of paesj-bloume waere genuimp, vintj me ouch dèks aomzeike, oftewaal zeik-wurme (miere). In ’t woord zeikwórm sjteit zeik veur ’t mierezoer. Of die insekte ouch op pispötjes (akkerwinde) zitte weit ich neit...
Pès de volgende maondj. Blief gezóndj. Reacties: johnhertogh@gmail.com
=============================================================================================
Ós Modesjtaal
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor. – juni 2025 nr. 66
==========================================================
Zich gruin en gael ergere!
Dat deige väöl Zitterder aafgeloupe tied, wie ze heurde dat Fortuna gein Europees voetbal koosj gaon sjpele. Veur wae ’t neit wit: gruin en gael zeen ouch de clubkleure van Fortuna! Zich ergere is in sommige plaatsje zich sjagrenere. (van ’t Franse chagriner) In ’t Holles zaet me chagrijnig en beteikent ouch geïrriteierd, kaod of ónkóntent.
Mer ich vènj gael en gruin geweun sjoon kleure. En höb de aafgeloupe tied in de gruine natoer väöl gael bluijende plante gezeen!
Ze zeen bekans oetgebluid, de Sarothamnus scoparius (brem). De Dutsjers zègke Ginster d’r taege en Paul Prikken sjrif in de taal van de Maas: bröm. Ich höb óntdèk dat de Dutsjers sowieso sjoon benaminge höbbe veur plante: Wós geer dat me euver de päöl taege ein kèttebloum of pisbloum, Puste-blume of Löwenzahn zaet? En taege de ouch gaele boerewórmkroed Rain-farn? En taege ’t gaele ruipzaod Raps? Biezunjer toch. Bröm kump väöl veur op zandjgróndj, op de hei, in dune en langs ’t sjpaor. Van de wisje, gótsje of gaerte (twijgen) maakde me vruiger besseme. Dao kump ouch de naam bessemeplant vandaan. Ouch woorte de vetsele van de plant gebroek es remplesant (vervenger) van jute. Bröm bevat ein saort gif dat een sjtimuleierende wirking haet op ‘t hart. In de behanjeling mit plante woort dao waal ’s gebroek van gemaak bie hartzjwaakte. Ouch es me las haet van rummetik wurt ’t es alternatief middel gebroek. De Latiense naam veur bröm is euveriges Planta genesta. De sjtamvader van ‘t gesjlach Planta-genet haw de gewènde óm ein tekske bröm op zienen helm te drage. Sjus zo get es de witte groffiaot of flèt (anjer) van Prins Bernard! De gaele hazegerf (doezendblaad), in ’t Dutsj Schafgarbe, hölp sjäöp, geite, paerd en rènjer bie de verdawwingsprobleme en wènjerigheid. Frisje gekneusde hazegerf op de hoed van beeste sjmere, hiltj vervaelende insekte op aafsjtandj. Tensjlotte, de gaele mörgesjtar, de wilde narcis, höb ich in de Eifel op gans väöl plekke gezeen. Noe zeen ze jaomer genóg wied oetgebluid. Op ’t momènt dat ich dit sjrief bluije dao ouch veljer vol kollebloume oftewaal klaproze (papavers).
Pès de volgende Ós Modesjtaal, reacties: johnhertogh@gmail.com
================================================================================================
Ós Modesjtaal mei 2025 - nómmer 65
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor.
Veuraaf: Dees rubriek haet al saer 2020 in de VIA van De Limburger gesjtange, mer aan die samewirking is door ein versjil van meining mit de redaktie per direct ein ènj gekómme. Mer, Veldeke Limburg haet mich de gelaegenheid gebaoje óm dees maonjelikse rubriek ouch op häör sait te plaatsje. Danke daoveur.
“Eine nuje lente en ein nuut geluid” (nao Herman Gorter.)
Metelieve, meizoetje, meizeutje, meizuteke, meizoentje, (peune in mei) madezoeteke, Maisüsschen, medesute, allenej name veur ein en ‘tzelfde blumke, de bellis perennis oftewaal ’t madeliefje. Bellis is aafgeleid van bellus, waat sjoon beteikent. En perennis beteikent euverjaorig, euver-blievend. Volges Dr. Henk Thewissen beteikent meizuitje of meizäödsje in Valkeberg ‘lelietje van dale’ ’t Hollese woord madeliefje is waarsjienlik óntsjtange oet made, waat hui-veldj of wei beteikent (wo me deit mejje) en lief (leif), ómdat me ze gaer zoug in de wei. Mer mesjiens kump de naam ouch van maagde-lief, ómdat ’t blömke dèks in verbandj woort gebrach mit de maag Maria.
Eine mei oppet daak waar (is) ein verseiering van gruin tek, bie ’t bereike van ’t hoogste punt of es de roew-boew vaerdig is. Ein meidäörehègk, die in mei bluit, verlus häör blajer en dreeg in de herfs rooj bere. Nae, gein wiemerte (aalbes) of haveresjkeesje (lijsterbes). Ideaal veur veugel, mer ze mót waal reigelmaotige gesjaore of geknip waere. In Valkeberg zaet me hègkedoon d’r taege. In Zitterd zagte ze taege eine meidoornbottel: einen aanappel! Eine meibottel is eine aetbare vruigjaorspaddestjtoul, eine morille, gans lekker bie spjerzje of bie wildj.
In ein aantal dialekte wurt de sering ouch waal meiblömke genuimp. In West Vlaandere heisj ’t mei-zoentje paosjbloum. En de Franse zègke pâquerette (Pâques= Paosje). Eine klaevert is eine meikever, ouch waal mölder, kappesiender of meikitsjke genuimp.
Eeuwelang stjóng de maondj mei ouch in ’t teike van de leifde. Róndj d’n eesjte daag gouf ’t väöl meifeeste. Dé gelaegenheid veur de jóng luuj om zich op te zuike. Pès laat in d’n aovend woort róndj de meiboum gedans. Ouch woorte bloumekrens veur elkaar gevlóchte en sjnachs verseierde sjnake ’t hoes van hun mechelkes mit meitek. Ich zeen die gebroeke dèkser in de Selfkantj.
Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: johnhertogh@gmail.com
=====================================================================================================
Ós Modesjtaal april 2025 nómmer 64
Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor.
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, Limburgs…
Euver de gezèt.
Gezèt is ein vrouwelik zelfsjtènjig naamwoord. In dees zin sjtaon al twee grote waorhede! Mer ich wil mich mit nemes sjtechele. Dat is de gezèt van Zitterd, woort en wurt gezag van emes dae ummer anger luuj bemoeld of beklatsj. ’t Haet versjeie variaties: de gezèt van de sjtad, van ’t dörp, van de sjtraot… völ mer in. Mer de richtige beteikenis van gezèt is: klassiek massamedium, gedrök op pepier en gerich op het versjpreide van nuuts. De Limburger, de waekblajer wie De Sjpeurder, de Maas en Mijn, ’t Zondags-nieuws en VIA Limburg, mer ouch beveurbeeld de Sjtadsgezèt, de Pappegey woorte en waere ouch gezètte genuimp. In ’t Belsj geef ’t nog de Gazet van Antwerpen, in Italië La Gazzetta dello Sport.
Oorsjprunk
’t Woord gezèt kump van ’t Italiaanse woord gazzetta. ’t Gouf in de 16e eeuw in Italië, in Venetië, ein muntsjtök mit eine vogel d’rop: ‘ne gaai of aekster. Dat muntje nuimde me ‘ne gazzetta. D’r woorte in daen tied ouch sjtiekem gesjreve blaedjes verkóch veur de pries van zo eine munt: de gazzetta. Zo koume ze aan de naam. De Hollese ‘stuiverroman’ is ouch zo aan ziene naam gekómme. Dae kosde mer ein knepke(= ‘ne sjtuver). Dat kump weier van eine knab, dae vief centimes waerd waar. Van emes mit väöl geldj zag me: Dae haet väöl knabbe!
Latien?
Gazzetta is mesjiens ouch waal ein verkleinweurdje van ’t Latiense gaza. Dit woord mit de beteikenis sjatkamer, is aafkómstig van’t Griekse gaza en dat kump weier van het Perzische ganj, oftewaal sjat. ’t Zou zelfs kènne aaf-sjtamme van kezet, ein vuurvaste doos wo aardewerk in gebakke woort. Of ’t Franse gazette. Ouch euver Latien geef ’t väöl oetdrökkinge: ‘Jóng, mit dich mót ich ’s Latien kalle’, kreeg ich te heure, es ich get haw oetgevraete…
Gans get angesj
Ich vónj nog ein sjoon gezègkde: Mee aan de vaan hange es de percessie waert is. Ein awd gezègde, dat beteikent dat me mit väöl behej van ein biezaak de houfzaak wil make. Zoget wie van die moes en daen aolifant. Vruiger zag me ouch es diene sjnoefplak oet dien tesj hóng : de vaan hink oet. Noe gebroek me meistes pepiere zakduik. En es ’t humme oet de bóks hóng zag me ouch waal ‘s: de Dutsje vaan hink oet, of zónge: “Humme d’roet- zuut neit oet- alle kènjer lache dich oet!”
Noe liek ’t waal mode te zeen óm ‘t humme oet de bóks te hange. Teminste es me nog hummes dreeg. En ein vief (winkelhaok of sjeur) in de bóks is ouch al einen tied in de mode. Ich vènj ’t neit oetzeen. Jaore geleje sjreef ich veur Platbook ein gedich euver mode: ein sjtökske hievan:
hae haw sjus nuuj kleier / mer zónger ei mirkske/ dat sjteurde häöm neit/ waar aevegoud greutsj / hae haw dao niks mit/ zó’n bóks mit drie vieve/ of sjoon in zös kleure/ hae góng geweun wiejer /van dwingende mode/ trok hae zich niks aan…
Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: johnhertogh@gmail.com
=================================================================================================
Ós Modesjtaal meert 2025
Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor.
Modesjtaal, esjelegounsdig, huulbeier en mótse.
“'t Ènnigste wo veer òs mit kènne ongersjeije van alle anger luuj, dat is ein taal, die is al doezend jaor awd. Dat is de riekste taal die veer kènne, dat is ein taal dao kènste in vlouke, dao kènste in zaegene. Dao kènste in vrieje dao kènste in baeje, dao kènste al de roersele van dien lief en zeel aopenbaar make.” Dees sjoon weurd euver ós modesjtaal zeen neit van mich, mer van pater Willem Sangers zeliger. Dao sjtaon ich gans achter.
Esjelegounsdig
Höbt geer ouch ’t esjekrutske gehaold, of is dat awwerwèts in dezen tied? Vandaag is ’t jao Esjelegounsdig . In de regio van Antwerpen wurt ‘r tradi-tioneel proementaart gegaete, bie ós biete veer hering mit zjwartbrood. Kènt geer uch ouch nog herinnere wie veer vruiger mouste vaste? Veertig daag veur de Paosje góng me minder vleisj, sigrette of sjnaps gebroeke. Veer kènjer hawwe allenej ein trummelke en dao gónge alle sjlók, bebbelkes, kermelle en babbelaere in die-s se door de waek kreegs. Zóndigs góng de trómmel aeve aope en mochte veer get kleins opaete. Op Paosjzaoterdig, es de klokke trökkoume oet Rome, góng ’t trummelke gans aope, mer houfde veer de res meistes neit want alles waar dan aanein geplek waar...
Beier en schnaps
Nao de Vastelaovend richte veer ós op St.Joep, dae grote jaormert op19 meert in Zitterd. Dao wurt aljaors zoväöl reklaam veur gemaak, dat ich dat dits keer ‘ns neit zal doon. Drök wurt ’t sowieso. En dao zulle d’r waal de neudige glazer beier en schnaps gedrónke waere. Gans vreuger hawwe ze ein sjöpke beier ( klein glaeske, meistes mit sjteel en vout) en eine sjtevel (groot glaas in de vórm van) of einen degel (kopere kan van 3 liter). Van luuj die te väöl drónke woort gezag: die zoepe wie de kaetelebuitesj. Da’s get angesj wie kaetelmeziek: es eine widman veur de tweede maol trouwde, woort zo lang kaetelmeziek - ouch vare of rammele genuimp - gemaak door vriegezèlle, pès die ein vaetje huulbeier (in ’t Holles huldebeier) van häöm krege. Huule is hie dus neit bäöke wie einen aolifant of kriesje of maeke wie einen knien. Ouch woort gezag: dat is ein bäökprie, ‘n bäökbees, ‘ne bäökkeub. Óm bie aw weurd te blieve:
Wós geer …
Dat eine kwibus, ‘t zelfde is wie flabbes , kwastelorem en eine faldera? En wit geer ouch nog waat ein jatsprie of eine jatsbaer is? Die gaon gaer op sjtap. Dat is gans get angesj es ein hoesdoef of hoesmösj. Ein geweun mösj (Lat: passer domesticus) is ein hegkemösj. Ein blènj vènk (Holl: blinde vink) wurt waal ein mösj zónger kop genuimp. Eine mótskop is weier get gans angesj: dat is eine dwaesjligker of eemes dae zjwig ómdat ‘m get taegesjteit ofomdat ‘r geaffronteierd (beleidig) is. Mótse (Holl: mokken)is sjus zoget wie brónke. Brónke woort ouch gebroek óm aan te gaeve dat ónwaer of gevaor dreigde. Euver de brónkkirmes en brónkpercessie höb-be veer ’t ein anger maol.
Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: johnhertogh@gmail.com
=====================================================================================================
Ós Modesjtaal fibberwarie 2025
Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor.
Van Leichdaag pès laammake.
Ein rubriek euver ’t gebroek van Ós Modesjtaal, dialek, plat, Limburgs.
Op 2 fibberwarie waar ‘t Leichdaag, oftewaal Maria Lichtmis, dat is veertig daag nao de Krismes. ’t Is ’t lètste christelik fees dat verbandj hiltj mit Krismes. En de daag zeen aan ’t lenge: “Es de daag gaon lenge, beginne ze ouch te sjtrenge” is ein awd gezègkde, sjus wie “Es Leichdaag de zón oppen tore (of d’n altaor) sjient, sjeper bewaar dien oorte”. Oorsjprunkelik ’n waarsjuwing aan de sjeper (herder), óm, es op daen daag de zón sjeen, sjpaarzaam te zeen mit de res van ‘t wèntjer-vouer veur de sjäöp, want dan zouwe nog väöl kaw daag kómme! Ich geluif dat veer dit jaor gelök höbbe gehad, waal koud mer ouch waal zón.
Mit oorte zeen hie de reste van ’t kaore gemeind, hawf aore van ’t gedaosje kaore, onkroedzaod enz. Neit te verwarre mit aorte, dat ware munte van eine hawve cent. “Dae haet gein aorte oppe rubbe” zag me van eemes dae erm waar.
Óm hoes en haof veur ‘ne bliksem-insjlaag te beware, woorte op Leichdaag gezaegende kaerse in hoes aangesjtaoke. ’t Verbrenne van de kroetwösj waar op väöl plaatsje verbaoje vanwaege brandjgevaor: Houte hoezer mit sjtreu daak.
De bienaam sjprókkelmaondj (wievermaondj) veur fibberwarie haet niks te make mit ‘t werkwoord sjprókkele. Dat kump van ’t oudnederland-se sporkelen, dat sjprènge beteikent. Dit vanwaege ’t óm de veier jaor versjprènge van einen daag. Me zag ouch: sjprokhout brent goud mer kort. Sjprok beteikent hie gans dreug, dor.
Euver sjprènge gesjpraoke: Eine sjprunk haet väöl versjeie beteikenisse in ós modesjtaal: boerderieje die eine sjprunk höbbe, höbbe eine verhoogde sjtóp; ein sjplitsing van waeg nuimp me eine twee- of driesjprunk. En es se eine sjprunk van emes aaf woons, woont dae nogal kortbie.
Wós geer dat ein sjprèngerke in ’t Holles ein fatje is. Veur de jóngere ónger ós: ein fatje is ein awwerwèts woord veur modegekske, emes dae gans väöl aandach aan zien uterlik besjtaed. Fat haet gaaroets niks te make mit eine fatbike, dat is eine foetelfits of ein sjnórk-iezer mit gans dikke benj, wo-mit väöl hampelemen allewiele zónger helm väöl geveerlike sjpregitse in ’t verkeer oethaole. Mer ja, die fatbikers vraoge tochallein mer óm väöl aandach, neit dan? Ich vènj ’t woord fatbiker eigelik ein beleidiging (affrónt) veur de richtige bikers! Die höbbe waal ein riebewies én eine helm én versjtandj. 😉
Gans get angesj: Es geer nao Zitterd gaot zo taege de Vastelaovend, dan is de kans groot dat geer in de kafee wurt laamgemaak door eine Laamaeker. Zo waere de inwonesj van dat sjtedje genuimp, veural in dezen tied. Laam-make wurt ouch waal vertaald es plaoge of doorzaege, besjpotte of sjlachte. Mer ouch de zelfsjpot wurt daobie zeker neit door de laammaeker vergaete! Tiedes de Vastelaovend wurt jaomer genóg nog mer wenig gesjlach in de kafees, mesjiens ómdat ‘r mer wenig luuj gesjikde sjlach-of-fesj zeen? Sjlachte is ein sjpeel wobie me meistes quasi serieus nao emes begint te loestere en ‘m daonao mit allerlei verwarrende argumènte geit antjwoorde, wobie de anger loesteraesj commentaar gaeve of ‘pertie keize’. Es ’t sjlachoffer óntdèk dat ‘r bez..k of laamgemaak is en oetgelache wurt, vertrèk ‘r dèks beleidig óf blif en sjpendeiert sjportief ein rundje beier.
Naeve de Laammaekesj (oet Zitterd) geef ’t de Flaarisse (Gelaen), de Bessemebènjers (Bor), de Daole (Lömmerich), de Foetelaers (Nuusjtadt), de Graasbörgers (Zöstere), de Haverbüle (Munstergelaen), de Katers (Houtem), de Louvermen (Buchte), de Smautbuule (Einikhoeze), de Narre (Euverhaove), de Reube (Obbeich), de Tuurhouters (Göttekaove) en de Zawpense (Beeg). Ich zal d’r zeker gans get vergaete zeen, exuseier mich daoveur. Mer… höb geer waal èns geheurd van: de Taarbreuk, de Unskes, de Puime, de Plintepuutsjere en de Naate? Allenej vastelaovesver-einiginge oet ós Limburg. Wie ze aan die sjoon, vraem name kómme? Dat zuike veer nog waal ’s oet!
Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: johnhertogh@gmail.com
========================================================================================
Ós Modesjtaal jannewari 2025
Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor.
Riesjtartele en sjoon sjoon.
Ein rubriek euver ’t gebroek van Ós Modesjtaal, dialek, plat, Limburgs.
Van vuurwerk pès carbid.
’t Nuje jaor 2025 is al goud begónne. Gelókkig höbbe de hoesdeiere neit al te väöl las gehad van ’t vuurwerk. Zelf vènj ich ’t waal sjoon, dat seier-vuur-werk, es ’t mer neit väöl laweit maak! Dat waar in mien jeug natuurlik angesj; veer hawwe gein vuurpiele, allein mer flikkersjterre en carbid. Dat carbidsjeite waor al bekènd in bie de Germaanse joelfeeste, mer waar-sjienliker is ’t dat ’t óntsjtange is bie ’t losse van sjeut bie ’t in óngertrouw gaon en anger feeste. In ’t ooste van ós landj wurt nog väöl mit carbid gesjaote mit awd op nuuj. Carbidsjeite mit melkbösse is dao ummer mee ein sociale activiteit gewore en waere d’r competities georganiseierd en kampioensjappe.
Waat zèk geer taege ‘veter’?
Volges ’t vernuujde Gruin Buikske van ’t Zittesj geef ’t in Zitterd drie muig-likhede: sjoonsreim, riesjtartel of riereim. De Dictionair van de Lim-börgse academie zaet ‘nistel’ d’r taege! In Thorn zègke ze dat ouch. Volges mich sjleit dat op ’t Hollese nestel, de versjteviging aan ’t oetènj van ‘ne riesjtartel. In Valkeberg zaet me ouch riesjtartel, in Mesjtreich rijstartel, in Remunj en in Venlo reem. In Gelaen sjoonsreem en in Kirchrao sjongs-reem. In Nederweert rienastel. In Sjinveld zègke ze riegstartel. Waat is ós Limburgs dialek toch gevarieierd en sjoon!
Euver ‘sjoon’ gesjpraoke...
Heurt geer trouwes ’t versjil tösje sjoon (mooi) en sjoon (schoen)? De awd-ste sjoon die zeen gevónje sjtamme van 1600 veur Christus! De awwe Grieke wanjelde al róndj op sendale. ’t Griekse woord daoveur is sánda-lon. De Egyptenare (sanadil) maakde eine voutaafdrök in ’t zandj en vlochte daonao eine zaol van papyrus op de sjuste maot. Mit sjtroke óngelooid laer knuipde ze dae zaol óm de vout haer. De mummie van Toetanchamon haw sendale van goud aan de vuit! De Romeinse soldaote leipe op zjwaore sandale, caligae genuimp. Hun zaole besjtónge oet drie laoge rèndjslaer. In de Middeleeuwe drouge erm luuj, mer ouch monnike, houten sendalen. Oet dae sendaal mit houte zaol óntsjtónge de klómpe. Róndj 1850 ging ’t make van sjoon ummer mekkeliker. Dit koum door ein mesjien dat vlot sjoon koosj produceiere. Mer… jedere sjoon waar ’t zelfde, ze hawwe dus gein versjil tösje de lènker- en rechtersjoon! Löp zich lestig, dènk ich. Mer trök nao ós modesjtaal.
Riesjtartele waere saer 1790 gebroek veur ’t vasmake van sjoon. Veur daen tied gebroekde ze veural sjnalle (gespe) óm te zörge dat de sjoon bleve zitte. Dan zeen riesjtartele toch ein sjtök sumpeler! De eesjte rubbere sjoonszaol woort róndj 1899 in gebroek genómme. Rubber waar väöl sjteviger es laer en gónge langer mit en waar neit kossjpelig (duur). Paul Prikken haet ’t euver eine zaole sjtop en meint daomit eine kurk (sjtop) oet laer of rubber.
Ouch ein zekering in de maeterkas nuimp me eine sjtop. Lèts haw ich thoes kortsjloeting, ómdat ein klein naat wurmpke d’r veur zörgde dat twee dräödjes ónvriewillig kontak mitein maakde. De lektrisjaen haet alles gerepareierd, mer ‘t wurmpke haet ’t neit euverlaef!
Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: johnhertogh@gmail.com
Maak jouw eigen website met JouwWeb