Op dees pagina kump jedere maondj miene rubriek Ós Modesjtaal te sjtaon, dae ovief jaor (van 2020-2025) in de bielaag (VIA) van De Limburger haet gesjtange. Ein aantal rubrieke sjtaon ouch in mien bouk: "Van Oukouk pès Cötelbaek", dat mesjiens nog bie boukhanjel van Wim Krings in Zitterd te koup is. Ich wunsj uch väöl laesplezeier. Enne.. vergaet neit te reageiere nao johnhertogh@gmail.com
================================================================================================
Ós Modesjtaal
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor. – juni 2025 nr. 66
==========================================================
Zich gruin en gael ergere!
Dat deige väöl Zitterder aafgeloupe tied, wie ze heurde dat Fortuna gein Europees voetbal koosj gaon sjpele. Veur wae ’t neit wit: gruin en gael zeen ouch de clubkleure van Fortuna! Zich ergere is in sommige plaatsje zich sjagrenere. (van ’t Franse chagriner) In ’t Holles zaet me chagrijnig en beteikent ouch geïrriteierd, kaod of ónkóntent.
Mer ich vènj gael en gruin geweun sjoon kleure. En höb de aafgeloupe tied in de gruine natoer väöl gael bluijende plante gezeen!
Ze zeen bekans oetgebluid, de Sarothamnus scoparius (brem). De Dutsjers zègke Ginster d’r taege en Paul Prikken sjrif in de taal van de Maas: bröm. Ich höb óntdèk dat de Dutsjers sowieso sjoon benaminge höbbe veur plante: Wós geer dat me euver de päöl taege ein kèttebloum of pisbloum, Puste-blume of Löwenzahn zaet? En taege de ouch gaele boerewórmkroed Rain-farn? En taege ’t gaele ruipzaod Raps? Biezunjer toch. Bröm kump väöl veur op zandjgróndj, op de hei, in dune en langs ’t sjpaor. Van de wisje, gótsje of gaerte (twijgen) maakde me vruiger besseme. Dao kump ouch de naam bessemeplant vandaan. Ouch woorte de vetsele van de plant gebroek es remplesant (vervenger) van jute. Bröm bevat ein saort gif dat een sjtimuleierende wirking haet op ‘t hart. In de behanjeling mit plante woort dao waal ’s gebroek van gemaak bie hartzjwaakte. Ouch es me las haet van rummetik wurt ’t es alternatief middel gebroek. De Latiense naam veur bröm is euveriges Planta genesta. De sjtamvader van ‘t gesjlach Planta-genet haw de gewènde óm ein tekske bröm op zienen helm te drage. Sjus zo get es de witte groffiaot of flèt (anjer) van Prins Bernard! De gaele hazegerf (doezendblaad), in ’t Dutsj Schafgarbe, hölp sjäöp, geite, paerd en rènjer bie de verdawwingsprobleme en wènjerigheid. Frisje gekneusde hazegerf op de hoed van beeste sjmere, hiltj vervaelende insekte op aafsjtandj. Tensjlotte, de gaele mörgesjtar, de wilde narcis, höb ich in de Eifel op gans väöl plekke gezeen. Noe zeen ze jaomer genóg wied oetgebluid. Op ’t momènt dat ich dit sjrief bluije dao ouch veljer vol kollebloume oftewaal klaproze (papavers).
Pès de volgende Ós Modesjtaal, reacties: johnhertogh@gmail.com
================================================================================================
Ós Modesjtaal mei 2025 - nómmer 65
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor.
Veuraaf: Dees rubriek haet al saer 2020 in de VIA van De Limburger gesjtange, mer aan die samewirking is door ein versjil van meining mit de redaktie per direct ein ènj gekómme. Mer, Veldeke Limburg haet mich de gelaegenheid gebaoje óm dees maonjelikse rubriek ouch op häör sait te plaatsje. Danke daoveur.
“Eine nuje lente en ein nuut geluid” (nao Herman Gorter.)
Metelieve, meizoetje, meizeutje, meizuteke, meizoentje, (peune in mei) madezoeteke, Maisüsschen, medesute, allenej name veur ein en ‘tzelfde blumke, de bellis perennis oftewaal ’t madeliefje. Bellis is aafgeleid van bellus, waat sjoon beteikent. En perennis beteikent euverjaorig, euver-blievend. Volges Dr. Henk Thewissen beteikent meizuitje of meizäödsje in Valkeberg ‘lelietje van dale’ ’t Hollese woord madeliefje is waarsjienlik óntsjtange oet made, waat hui-veldj of wei beteikent (wo me deit mejje) en lief (leif), ómdat me ze gaer zoug in de wei. Mer mesjiens kump de naam ouch van maagde-lief, ómdat ’t blömke dèks in verbandj woort gebrach mit de maag Maria.
Eine mei oppet daak waar (is) ein verseiering van gruin tek, bie ’t bereike van ’t hoogste punt of es de roew-boew vaerdig is. Ein meidäörehègk, die in mei bluit, verlus häör blajer en dreeg in de herfs rooj bere. Nae, gein wiemerte (aalbes) of haveresjkeesje (lijsterbes). Ideaal veur veugel, mer ze mót waal reigelmaotige gesjaore of geknip waere. In Valkeberg zaet me hègkedoon d’r taege. In Zitterd zagte ze taege eine meidoornbottel: einen aanappel! Eine meibottel is eine aetbare vruigjaorspaddestjtoul, eine morille, gans lekker bie spjerzje of bie wildj.
In ein aantal dialekte wurt de sering ouch waal meiblömke genuimp. In West Vlaandere heisj ’t mei-zoentje paosjbloum. En de Franse zègke pâquerette (Pâques= Paosje). Eine klaevert is eine meikever, ouch waal mölder, kappesiender of meikitsjke genuimp.
Eeuwelang stjóng de maondj mei ouch in ’t teike van de leifde. Róndj d’n eesjte daag gouf ’t väöl meifeeste. Dé gelaegenheid veur de jóng luuj om zich op te zuike. Pès laat in d’n aovend woort róndj de meiboum gedans. Ouch woorte bloumekrens veur elkaar gevlóchte en sjnachs verseierde sjnake ’t hoes van hun mechelkes mit meitek. Ich zeen die gebroeke dèkser in de Selfkantj.
Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: johnhertogh@gmail.com
=====================================================================================================
Ós Modesjtaal april 2025 nómmer 64
Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor.
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, Limburgs…
Euver de gezèt.
Gezèt is ein vrouwelik zelfsjtènjig naamwoord. In dees zin sjtaon al twee grote waorhede! Mer ich wil mich mit nemes sjtechele. Dat is de gezèt van Zitterd, woort en wurt gezag van emes dae ummer anger luuj bemoeld of beklatsj. ’t Haet versjeie variaties: de gezèt van de sjtad, van ’t dörp, van de sjtraot… völ mer in. Mer de richtige beteikenis van gezèt is: klassiek massamedium, gedrök op pepier en gerich op het versjpreide van nuuts. De Limburger, de waekblajer wie De Sjpeurder, de Maas en Mijn, ’t Zondags-nieuws en VIA Limburg, mer ouch beveurbeeld de Sjtadsgezèt, de Pappegey woorte en waere ouch gezètte genuimp. In ’t Belsj geef ’t nog de Gazet van Antwerpen, in Italië La Gazzetta dello Sport.
Oorsjprunk
’t Woord gezèt kump van ’t Italiaanse woord gazzetta. ’t Gouf in de 16e eeuw in Italië, in Venetië, ein muntsjtök mit eine vogel d’rop: ‘ne gaai of aekster. Dat muntje nuimde me ‘ne gazzetta. D’r woorte in daen tied ouch sjtiekem gesjreve blaedjes verkóch veur de pries van zo eine munt: de gazzetta. Zo koume ze aan de naam. De Hollese ‘stuiverroman’ is ouch zo aan ziene naam gekómme. Dae kosde mer ein knepke(= ‘ne sjtuver). Dat kump weier van eine knab, dae vief centimes waerd waar. Van emes mit väöl geldj zag me: Dae haet väöl knabbe!
Latien?
Gazzetta is mesjiens ouch waal ein verkleinweurdje van ’t Latiense gaza. Dit woord mit de beteikenis sjatkamer, is aafkómstig van’t Griekse gaza en dat kump weier van het Perzische ganj, oftewaal sjat. ’t Zou zelfs kènne aaf-sjtamme van kezet, ein vuurvaste doos wo aardewerk in gebakke woort. Of ’t Franse gazette. Ouch euver Latien geef ’t väöl oetdrökkinge: ‘Jóng, mit dich mót ich ’s Latien kalle’, kreeg ich te heure, es ich get haw oetgevraete…
Gans get angesj
Ich vónj nog ein sjoon gezègkde: Mee aan de vaan hange es de percessie waert is. Ein awd gezègde, dat beteikent dat me mit väöl behej van ein biezaak de houfzaak wil make. Zoget wie van die moes en daen aolifant. Vruiger zag me ouch es diene sjnoefplak oet dien tesj hóng : de vaan hink oet. Noe gebroek me meistes pepiere zakduik. En es ’t humme oet de bóks hóng zag me ouch waal ‘s: de Dutsje vaan hink oet, of zónge: “Humme d’roet- zuut neit oet- alle kènjer lache dich oet!”
Noe liek ’t waal mode te zeen óm ‘t humme oet de bóks te hange. Teminste es me nog hummes dreeg. En ein vief (winkelhaok of sjeur) in de bóks is ouch al einen tied in de mode. Ich vènj ’t neit oetzeen. Jaore geleje sjreef ich veur Platbook ein gedich euver mode: ein sjtökske hievan:
hae haw sjus nuuj kleier / mer zónger ei mirkske/ dat sjteurde häöm neit/ waar aevegoud greutsj / hae haw dao niks mit/ zó’n bóks mit drie vieve/ of sjoon in zös kleure/ hae góng geweun wiejer /van dwingende mode/ trok hae zich niks aan…
Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: johnhertogh@gmail.com
=================================================================================================
Ós Modesjtaal meert 2025
Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor.
Modesjtaal, esjelegounsdig, huulbeier en mótse.
“'t Ènnigste wo veer òs mit kènne ongersjeije van alle anger luuj, dat is ein taal, die is al doezend jaor awd. Dat is de riekste taal die veer kènne, dat is ein taal dao kènste in vlouke, dao kènste in zaegene. Dao kènste in vrieje dao kènste in baeje, dao kènste al de roersele van dien lief en zeel aopenbaar make.” Dees sjoon weurd euver ós modesjtaal zeen neit van mich, mer van pater Willem Sangers zeliger. Dao sjtaon ich gans achter.
Esjelegounsdig
Höbt geer ouch ’t esjekrutske gehaold, of is dat awwerwèts in dezen tied? Vandaag is ’t jao Esjelegounsdig . In de regio van Antwerpen wurt ‘r tradi-tioneel proementaart gegaete, bie ós biete veer hering mit zjwartbrood. Kènt geer uch ouch nog herinnere wie veer vruiger mouste vaste? Veertig daag veur de Paosje góng me minder vleisj, sigrette of sjnaps gebroeke. Veer kènjer hawwe allenej ein trummelke en dao gónge alle sjlók, bebbelkes, kermelle en babbelaere in die-s se door de waek kreegs. Zóndigs góng de trómmel aeve aope en mochte veer get kleins opaete. Op Paosjzaoterdig, es de klokke trökkoume oet Rome, góng ’t trummelke gans aope, mer houfde veer de res meistes neit want alles waar dan aanein geplek waar...
Beier en schnaps
Nao de Vastelaovend richte veer ós op St.Joep, dae grote jaormert op19 meert in Zitterd. Dao wurt aljaors zoväöl reklaam veur gemaak, dat ich dat dits keer ‘ns neit zal doon. Drök wurt ’t sowieso. En dao zulle d’r waal de neudige glazer beier en schnaps gedrónke waere. Gans vreuger hawwe ze ein sjöpke beier ( klein glaeske, meistes mit sjteel en vout) en eine sjtevel (groot glaas in de vórm van) of einen degel (kopere kan van 3 liter). Van luuj die te väöl drónke woort gezag: die zoepe wie de kaetelebuitesj. Da’s get angesj wie kaetelmeziek: es eine widman veur de tweede maol trouwde, woort zo lang kaetelmeziek - ouch vare of rammele genuimp - gemaak door vriegezèlle, pès die ein vaetje huulbeier (in ’t Holles huldebeier) van häöm krege. Huule is hie dus neit bäöke wie einen aolifant of kriesje of maeke wie einen knien. Ouch woort gezag: dat is ein bäökprie, ‘n bäökbees, ‘ne bäökkeub. Óm bie aw weurd te blieve:
Wós geer …
Dat eine kwibus, ‘t zelfde is wie flabbes , kwastelorem en eine faldera? En wit geer ouch nog waat ein jatsprie of eine jatsbaer is? Die gaon gaer op sjtap. Dat is gans get angesj es ein hoesdoef of hoesmösj. Ein geweun mösj (Lat: passer domesticus) is ein hegkemösj. Ein blènj vènk (Holl: blinde vink) wurt waal ein mösj zónger kop genuimp. Eine mótskop is weier get gans angesj: dat is eine dwaesjligker of eemes dae zjwig ómdat ‘m get taegesjteit ofomdat ‘r geaffronteierd (beleidig) is. Mótse (Holl: mokken)is sjus zoget wie brónke. Brónke woort ouch gebroek óm aan te gaeve dat ónwaer of gevaor dreigde. Euver de brónkkirmes en brónkpercessie höb-be veer ’t ein anger maol.
Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: johnhertogh@gmail.com
=====================================================================================================
Ós Modesjtaal fibberwarie 2025
Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor.
Van Leichdaag pès laammake.
Ein rubriek euver ’t gebroek van Ós Modesjtaal, dialek, plat, Limburgs.
Op 2 fibberwarie waar ‘t Leichdaag, oftewaal Maria Lichtmis, dat is veertig daag nao de Krismes. ’t Is ’t lètste christelik fees dat verbandj hiltj mit Krismes. En de daag zeen aan ’t lenge: “Es de daag gaon lenge, beginne ze ouch te sjtrenge” is ein awd gezègkde, sjus wie “Es Leichdaag de zón oppen tore (of d’n altaor) sjient, sjeper bewaar dien oorte”. Oorsjprunkelik ’n waarsjuwing aan de sjeper (herder), óm, es op daen daag de zón sjeen, sjpaarzaam te zeen mit de res van ‘t wèntjer-vouer veur de sjäöp, want dan zouwe nog väöl kaw daag kómme! Ich geluif dat veer dit jaor gelök höbbe gehad, waal koud mer ouch waal zón.
Mit oorte zeen hie de reste van ’t kaore gemeind, hawf aore van ’t gedaosje kaore, onkroedzaod enz. Neit te verwarre mit aorte, dat ware munte van eine hawve cent. “Dae haet gein aorte oppe rubbe” zag me van eemes dae erm waar.
Óm hoes en haof veur ‘ne bliksem-insjlaag te beware, woorte op Leichdaag gezaegende kaerse in hoes aangesjtaoke. ’t Verbrenne van de kroetwösj waar op väöl plaatsje verbaoje vanwaege brandjgevaor: Houte hoezer mit sjtreu daak.
De bienaam sjprókkelmaondj (wievermaondj) veur fibberwarie haet niks te make mit ‘t werkwoord sjprókkele. Dat kump van ’t oudnederland-se sporkelen, dat sjprènge beteikent. Dit vanwaege ’t óm de veier jaor versjprènge van einen daag. Me zag ouch: sjprokhout brent goud mer kort. Sjprok beteikent hie gans dreug, dor.
Euver sjprènge gesjpraoke: Eine sjprunk haet väöl versjeie beteikenisse in ós modesjtaal: boerderieje die eine sjprunk höbbe, höbbe eine verhoogde sjtóp; ein sjplitsing van waeg nuimp me eine twee- of driesjprunk. En es se eine sjprunk van emes aaf woons, woont dae nogal kortbie.
Wós geer dat ein sjprèngerke in ’t Holles ein fatje is. Veur de jóngere ónger ós: ein fatje is ein awwerwèts woord veur modegekske, emes dae gans väöl aandach aan zien uterlik besjtaed. Fat haet gaaroets niks te make mit eine fatbike, dat is eine foetelfits of ein sjnórk-iezer mit gans dikke benj, wo-mit väöl hampelemen allewiele zónger helm väöl geveerlike sjpregitse in ’t verkeer oethaole. Mer ja, die fatbikers vraoge tochallein mer óm väöl aandach, neit dan? Ich vènj ’t woord fatbiker eigelik ein beleidiging (affrónt) veur de richtige bikers! Die höbbe waal ein riebewies én eine helm én versjtandj. 😉
Gans get angesj: Es geer nao Zitterd gaot zo taege de Vastelaovend, dan is de kans groot dat geer in de kafee wurt laamgemaak door eine Laamaeker. Zo waere de inwonesj van dat sjtedje genuimp, veural in dezen tied. Laam-make wurt ouch waal vertaald es plaoge of doorzaege, besjpotte of sjlachte. Mer ouch de zelfsjpot wurt daobie zeker neit door de laammaeker vergaete! Tiedes de Vastelaovend wurt jaomer genóg nog mer wenig gesjlach in de kafees, mesjiens ómdat ‘r mer wenig luuj gesjikde sjlach-of-fesj zeen? Sjlachte is ein sjpeel wobie me meistes quasi serieus nao emes begint te loestere en ‘m daonao mit allerlei verwarrende argumènte geit antjwoorde, wobie de anger loesteraesj commentaar gaeve of ‘pertie keize’. Es ’t sjlachoffer óntdèk dat ‘r bez..k of laamgemaak is en oetgelache wurt, vertrèk ‘r dèks beleidig óf blif en sjpendeiert sjportief ein rundje beier.
Naeve de Laammaekesj (oet Zitterd) geef ’t de Flaarisse (Gelaen), de Bessemebènjers (Bor), de Daole (Lömmerich), de Foetelaers (Nuusjtadt), de Graasbörgers (Zöstere), de Haverbüle (Munstergelaen), de Katers (Houtem), de Louvermen (Buchte), de Smautbuule (Einikhoeze), de Narre (Euverhaove), de Reube (Obbeich), de Tuurhouters (Göttekaove) en de Zawpense (Beeg). Ich zal d’r zeker gans get vergaete zeen, exuseier mich daoveur. Mer… höb geer waal èns geheurd van: de Taarbreuk, de Unskes, de Puime, de Plintepuutsjere en de Naate? Allenej vastelaovesver-einiginge oet ós Limburg. Wie ze aan die sjoon, vraem name kómme? Dat zuike veer nog waal ’s oet!
Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: johnhertogh@gmail.com
========================================================================================
Ós Modesjtaal jannewari 2025
Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor.
Riesjtartele en sjoon sjoon.
Ein rubriek euver ’t gebroek van Ós Modesjtaal, dialek, plat, Limburgs.
Van vuurwerk pès carbid.
’t Nuje jaor 2025 is al goud begónne. Gelókkig höbbe de hoesdeiere neit al te väöl las gehad van ’t vuurwerk. Zelf vènj ich ’t waal sjoon, dat seier-vuur-werk, es ’t mer neit väöl laweit maak! Dat waar in mien jeug natuurlik angesj; veer hawwe gein vuurpiele, allein mer flikkersjterre en carbid. Dat carbidsjeite waor al bekènd in bie de Germaanse joelfeeste, mer waar-sjienliker is ’t dat ’t óntsjtange is bie ’t losse van sjeut bie ’t in óngertrouw gaon en anger feeste. In ’t ooste van ós landj wurt nog väöl mit carbid gesjaote mit awd op nuuj. Carbidsjeite mit melkbösse is dao ummer mee ein sociale activiteit gewore en waere d’r competities georganiseierd en kampioensjappe.
Waat zèk geer taege ‘veter’?
Volges ’t vernuujde Gruin Buikske van ’t Zittesj geef ’t in Zitterd drie muig-likhede: sjoonsreim, riesjtartel of riereim. De Dictionair van de Lim-börgse academie zaet ‘nistel’ d’r taege! In Thorn zègke ze dat ouch. Volges mich sjleit dat op ’t Hollese nestel, de versjteviging aan ’t oetènj van ‘ne riesjtartel. In Valkeberg zaet me ouch riesjtartel, in Mesjtreich rijstartel, in Remunj en in Venlo reem. In Gelaen sjoonsreem en in Kirchrao sjongs-reem. In Nederweert rienastel. In Sjinveld zègke ze riegstartel. Waat is ós Limburgs dialek toch gevarieierd en sjoon!
Euver ‘sjoon’ gesjpraoke...
Heurt geer trouwes ’t versjil tösje sjoon (mooi) en sjoon (schoen)? De awd-ste sjoon die zeen gevónje sjtamme van 1600 veur Christus! De awwe Grieke wanjelde al róndj op sendale. ’t Griekse woord daoveur is sánda-lon. De Egyptenare (sanadil) maakde eine voutaafdrök in ’t zandj en vlochte daonao eine zaol van papyrus op de sjuste maot. Mit sjtroke óngelooid laer knuipde ze dae zaol óm de vout haer. De mummie van Toetanchamon haw sendale van goud aan de vuit! De Romeinse soldaote leipe op zjwaore sandale, caligae genuimp. Hun zaole besjtónge oet drie laoge rèndjslaer. In de Middeleeuwe drouge erm luuj, mer ouch monnike, houten sendalen. Oet dae sendaal mit houte zaol óntsjtónge de klómpe. Róndj 1850 ging ’t make van sjoon ummer mekkeliker. Dit koum door ein mesjien dat vlot sjoon koosj produceiere. Mer… jedere sjoon waar ’t zelfde, ze hawwe dus gein versjil tösje de lènker- en rechtersjoon! Löp zich lestig, dènk ich. Mer trök nao ós modesjtaal.
Riesjtartele waere saer 1790 gebroek veur ’t vasmake van sjoon. Veur daen tied gebroekde ze veural sjnalle (gespe) óm te zörge dat de sjoon bleve zitte. Dan zeen riesjtartele toch ein sjtök sumpeler! De eesjte rubbere sjoonszaol woort róndj 1899 in gebroek genómme. Rubber waar väöl sjteviger es laer en gónge langer mit en waar neit kossjpelig (duur). Paul Prikken haet ’t euver eine zaole sjtop en meint daomit eine kurk (sjtop) oet laer of rubber.
Ouch ein zekering in de maeterkas nuimp me eine sjtop. Lèts haw ich thoes kortsjloeting, ómdat ein klein naat wurmpke d’r veur zörgde dat twee dräödjes ónvriewillig kontak mitein maakde. De lektrisjaen haet alles gerepareierd, mer ‘t wurmpke haet ’t neit euverlaef!
Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: johnhertogh@gmail.com
Maak jouw eigen website met JouwWeb