Op dees pagina kump jedere maondj miene rubriek Ós Modesjtaal te sjtaon, dae ovief jaor (van  2020-2025)         in de bielaag (VIA) van De Limburger haet gesjtange. Ein aantal rubrieke sjtaon ouch in mien bouk: "Van Oukouk pès Cötelbaek", dat mesjiens nog bie boukhanjel van Wim Krings in Zitterd te koup is. Ich wunsj uch väöl laesplezeier. Enne.. vergaet neit te reageiere nao johnhertogh@gmail.com

=====================================================================================================

Ós Modesjtaal  april 2025

Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor.

Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, Limburgs…

Euver de gezèt.

Gezèt is ein vrouwelik zelfsjtènjig naamwoord. In dees zin sjtaon al twee grote waorhede! Mer ich wil mich mit nemes sjtechele. Dat is de gezèt van Zitterd, woort en wurt gezag van emes dae ummer anger luuj bemoeld of beklatsj. ’t Haet versjeie variaties: de gezèt van de sjtad, van ’t dörp, van de sjtraot… völ mer in. Mer de richtige beteikenis van gezèt is: klassiek massamedium, gedrök op pepier en gerich op het versjpreide van nuuts. De Limburger, de waekblajer wie De Sjpeurder, de Maas en Mijn, ’t  Zondags-nieuws en VIA Limburg, mer ouch beveurbeeld de Sjtadsgezèt, de Pappegey woorte en waere ouch gezètte genuimp. In ’t Belsj geef ’t nog de Gazet van Antwerpen, in Italië La Gazzetta dello Sport.

 

Oorsjprunk

’t Woord gezèt kump van ’t Italiaanse woord gazzetta. ’t Gouf in de 16e eeuw in Italië, in Venetië, ein muntsjtök mit eine vogel d’rop: ‘ne gaai of aekster. Dat muntje nuimde me ‘ne gazzetta. D’r woorte in daen tied ouch sjtiekem gesjreve blaedjes verkóch veur de pries van zo eine munt: de gazzetta. Zo koume ze aan de naam. De Hollese ‘stuiverroman’ is ouch zo aan ziene naam gekómme. Dae kosde mer ein knepke(= ‘ne sjtuver). Dat kump weier van eine knab, dae vief centimes waerd waar. Van emes mit väöl geldj zag me: Dae haet väöl knabbe!

 

Latien?

Gazzetta is mesjiens ouch waal ein verkleinweurdje van ’t Latiense gaza. Dit woord mit de beteikenis sjatkamer, is aafkómstig van’t Griekse gaza en dat kump weier van het Perzische ganj, oftewaal sjat. ’t Zou zelfs kènne aaf-sjtamme van kezet, ein vuurvaste doos wo aardewerk in gebakke woort. Of ’t Franse gazette. Ouch euver Latien geef ’t väöl oetdrökkinge: ‘Jóng, mit dich mót ich ’s Latien kalle’, kreeg ich te heure, es ich get haw oetgevraete…

 

Gans get angesj

Ich vónj nog ein sjoon gezègkde: Mee aan de vaan hange es de percessie waert is. Ein awd gezègde, dat beteikent dat me mit väöl behej van ein biezaak de houfzaak wil make. Zoget wie van die moes en daen aolifant. Vruiger zag me ouch es diene sjnoefplak oet dien tesj hóng : de vaan hink oet. Noe gebroek me meistes pepiere zakduik. En es ’t humme oet de bóks hóng zag me ouch waal ‘s: de Dutsje vaan hink oet, of zónge: “Humme d’roet- zuut neit oet- alle kènjer lache dich oet!”

Noe liek ’t waal mode te zeen óm ‘t humme oet de bóks te hange. Teminste es me nog hummes dreeg. En ein vief (winkelhaok of sjeur) in de bóks is ouch al einen tied in de mode. Ich vènj ’t neit oetzeen. Jaore geleje sjreef ich veur Platbook ein gedich euver mode: ein sjtökske hievan:

hae haw sjus nuuj kleier / mer zónger ei mirkske/ dat sjteurde häöm neit/ waar aevegoud greutsj / hae haw dao niks mit/ zó’n bóks mit drie vieve/ of sjoon in zös kleure/ hae góng geweun wiejer /van dwingende mode/ trok hae zich niks aan…

Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: johnhertogh@gmail.com

=================================================================================================

Ós Modesjtaal  meert 2025

Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor.

Modesjtaal, esjelegounsdig, huulbeier en mótse.

 

“'t Ènnigste wo veer òs mit kènne ongersjeije van alle anger luuj, dat is ein taal, die is al doezend jaor awd. Dat is de riekste taal die veer kènne, dat is ein taal  dao kènste in vlouke, dao kènste in zaegene. Dao kènste in vrieje dao kènste in baeje, dao kènste al de roersele van dien lief en zeel aopenbaar make.” Dees sjoon weurd euver ós modesjtaal zeen neit van mich, mer van pater Willem Sangers zeliger. Dao sjtaon ich gans achter.

 

Esjelegounsdig

Höbt geer ouch ’t esjekrutske gehaold, of is dat awwerwèts in dezen tied? Vandaag is ’t jao Esjelegounsdig . In de regio van Antwerpen wurt ‘r tradi-tioneel proementaart gegaete, bie ós biete veer hering mit zjwartbrood.  Kènt geer uch ouch nog herinnere wie veer vruiger mouste vaste? Veertig daag veur de Paosje góng me minder vleisj, sigrette of sjnaps gebroeke. Veer kènjer hawwe allenej ein trummelke en dao gónge alle sjlók, bebbelkes, kermelle en babbelaere in die-s se door de waek kreegs. Zóndigs góng de trómmel aeve aope en mochte veer get kleins opaete. Op Paosjzaoterdig, es de klokke trökkoume oet Rome, góng ’t trummelke gans aope, mer houfde veer de res meistes neit want alles waar dan aanein geplek waar...

 

Beier en schnaps

Nao de Vastelaovend richte veer ós op St.Joep, dae grote jaormert op19 meert in Zitterd. Dao wurt aljaors zoväöl reklaam veur gemaak, dat ich dat dits keer ‘ns neit zal doon. Drök wurt ’t sowieso. En dao zulle d’r waal de neudige glazer beier en schnaps gedrónke waere. Gans vreuger hawwe ze ein sjöpke beier ( klein glaeske, meistes mit sjteel en vout) en eine sjtevel (groot glaas in de vórm van) of einen degel (kopere kan van 3 liter). Van luuj die te väöl drónke woort gezag: die zoepe wie de kaetelebuitesj. Da’s get angesj wie kaetelmeziek: es eine widman veur de tweede maol trouwde, woort zo lang kaetelmeziek - ouch vare of rammele genuimp - gemaak door vriegezèlle, pès die ein vaetje  huulbeier (in ’t Holles huldebeier) van häöm krege. Huule is hie dus neit bäöke wie einen aolifant of kriesje of maeke wie einen knien. Ouch woort gezag: dat is ein bäökprie, ‘n bäökbees, ‘ne bäökkeub. Óm bie aw weurd te blieve:

Wós geer …

Dat eine kwibus, ‘t zelfde is  wie flabbes , kwastelorem en eine faldera? En wit geer ouch nog waat ein jatsprie of eine jatsbaer is? Die gaon gaer op sjtap. Dat is gans get angesj es ein hoesdoef of hoesmösj. Ein geweun mösj (Lat: passer domesticus) is ein hegkemösj. Ein blènj vènk (Holl: blinde vink) wurt waal ein mösj zónger kop genuimp. Eine mótskop is weier get gans angesj: dat is eine dwaesjligker of eemes dae zjwig ómdat ‘m get taegesjteit ofomdat ‘r  geaffronteierd (beleidig) is. Mótse (Holl: mokken)is sjus zoget wie brónke. Brónke woort ouch gebroek óm aan te gaeve dat ónwaer of gevaor dreigde. Euver de brónkkirmes en brónkpercessie höb-be veer ’t ein anger maol.

 

Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: johnhertogh@gmail.com

=====================================================================================================

Ós Modesjtaal  fibberwarie 2025

Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor.

Van Leichdaag pès laammake.

Ein rubriek euver ’t gebroek van Ós Modesjtaal, dialek, plat, Limburgs.

Op 2 fibberwarie waar ‘t Leichdaag, oftewaal Maria Lichtmis, dat is veertig daag nao de Krismes. ’t Is ’t lètste christelik fees dat verbandj hiltj mit Krismes. En de daag zeen aan ’t lenge: “Es de daag gaon lenge, beginne ze ouch te sjtrenge” is ein awd gezègkde, sjus wie  “Es Leichdaag de zón oppen tore (of d’n altaor) sjient, sjeper bewaar dien oorte”. Oorsjprunkelik ’n waarsjuwing aan de sjeper (herder), óm, es op daen daag de zón sjeen, sjpaarzaam te zeen mit de res van ‘t wèntjer-vouer veur de sjäöp, want dan zouwe nog väöl kaw daag kómme! Ich geluif dat veer dit jaor gelök höbbe gehad, waal koud mer ouch waal zón.

Mit oorte zeen hie de reste van ’t kaore gemeind, hawf aore van ’t gedaosje kaore, onkroedzaod enz. Neit te verwarre mit aorte, dat ware munte van eine hawve cent. “Dae haet gein aorte oppe rubbe” zag me van eemes dae erm waar.

Óm hoes en haof veur ‘ne bliksem-insjlaag te beware, woorte op Leichdaag gezaegende kaerse in hoes aangesjtaoke. ’t Verbrenne van de kroetwösj waar op väöl plaatsje verbaoje vanwaege brandjgevaor: Houte hoezer mit sjtreu daak.

De bienaam sjprókkelmaondj (wievermaondj) veur fibberwarie haet niks te make mit ‘t werkwoord sjprókkele. Dat kump van ’t oudnederland-se  sporkelen, dat sjprènge beteikent. Dit vanwaege ’t óm de veier jaor versjprènge van einen daag.  Me zag ouch: sjprokhout brent goud mer kort. Sjprok beteikent hie gans dreug, dor.

Euver sjprènge gesjpraoke: Eine sjprunk haet väöl versjeie beteikenisse in ós modesjtaal: boerderieje die eine sjprunk höbbe, höbbe eine verhoogde sjtóp; ein sjplitsing van waeg nuimp me eine twee- of driesjprunk. En es se eine sjprunk van emes aaf woons, woont dae nogal kortbie.

 

Wós geer dat ein sjprèngerke in ’t Holles ein fatje is. Veur de jóngere ónger ós: ein fatje is ein awwerwèts woord veur modegekske, emes dae gans väöl aandach aan zien uterlik besjtaed. Fat haet gaaroets niks te make mit eine fatbike, dat is eine foetelfits  of  ein sjnórk-iezer mit gans dikke benj, wo-mit väöl hampelemen allewiele zónger helm väöl geveerlike sjpregitse in ’t verkeer oethaole. Mer ja, die fatbikers vraoge tochallein mer óm väöl aandach, neit dan? Ich vènj ’t woord fatbiker eigelik ein beleidiging (affrónt) veur de richtige bikers! Die höbbe waal ein riebewies én eine helm én versjtandj. 😉

Gans get angesj: Es geer nao Zitterd gaot zo taege de Vastelaovend, dan is de kans groot dat geer in de kafee wurt  laamgemaak door eine Laamaeker. Zo waere de inwonesj van dat sjtedje genuimp, veural in dezen tied. Laam-make wurt ouch waal vertaald es plaoge of doorzaege, besjpotte of sjlachte. Mer ouch de zelfsjpot wurt daobie zeker neit door de laammaeker vergaete! Tiedes de Vastelaovend wurt jaomer genóg nog mer wenig gesjlach  in de kafees, mesjiens ómdat ‘r mer wenig luuj gesjikde sjlach-of-fesj zeen? Sjlachte is ein sjpeel wobie me meistes quasi serieus nao emes begint te loestere en ‘m daonao mit allerlei verwarrende argumènte geit antjwoorde, wobie de anger loesteraesj commentaar gaeve of ‘pertie keize’. Es ’t sjlachoffer óntdèk dat ‘r bez..k of laamgemaak is en oetgelache wurt, vertrèk ‘r dèks beleidig óf blif en sjpendeiert sjportief ein rundje beier.

 

Naeve de Laammaekesj (oet Zitterd) geef ’t de Flaarisse (Gelaen), de  Bessemebènjers (Bor), de Daole (Lömmerich), de Foetelaers (Nuusjtadt), de Graasbörgers (Zöstere), de Haverbüle (Munstergelaen), de Katers (Houtem), de Louvermen (Buchte), de Smautbuule (Einikhoeze), de Narre (Euverhaove), de Reube (Obbeich), de Tuurhouters (Göttekaove) en de Zawpense (Beeg). Ich zal d’r zeker gans get vergaete zeen, exuseier mich daoveur. Mer… höb geer waal èns geheurd van: de Taarbreuk, de Unskes, de Puime, de Plintepuutsjere en de Naate? Allenej vastelaovesver-einiginge oet ós Limburg. Wie ze aan die sjoon, vraem name kómme? Dat zuike veer nog waal ’s oet!

 

Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: johnhertogh@gmail.com

========================================================================================

Ós Modesjtaal  jannewari 2025

Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor.

Riesjtartele en sjoon sjoon.

Ein rubriek euver ’t gebroek van Ós Modesjtaal, dialek, plat, Limburgs.

Van vuurwerk pès  carbid.

’t Nuje jaor 2025 is al goud begónne. Gelókkig höbbe de hoesdeiere neit al te väöl las gehad van ’t vuurwerk. Zelf vènj ich ’t waal sjoon, dat seier-vuur-werk, es ’t mer neit väöl laweit maak! Dat waar in mien jeug natuurlik angesj; veer hawwe gein vuurpiele, allein mer flikkersjterre en carbid. Dat carbidsjeite waor al bekènd in bie de Germaanse joelfeeste, mer waar-sjienliker is ’t dat ’t óntsjtange is bie ’t losse van sjeut bie ’t in óngertrouw gaon en anger feeste. In ’t ooste van ós landj wurt nog väöl mit carbid gesjaote mit awd op nuuj. Carbidsjeite mit melkbösse is dao ummer mee ein sociale activiteit gewore en waere d’r  competities georganiseierd en kampioensjappe.

Waat zèk geer taege ‘veter’?

Volges ’t vernuujde Gruin Buikske van ’t Zittesj geef ’t in Zitterd drie muig-likhede: sjoonsreim, riesjtartel of riereim. De Dictionair van de Lim-börgse academie zaet ‘nistel’ d’r taege!  In Thorn zègke ze dat ouch. Volges mich sjleit dat op ’t Hollese nestel, de versjteviging aan ’t oetènj van ‘ne riesjtartel. In Valkeberg zaet me ouch riesjtartel, in Mesjtreich rijstartel, in Remunj en in Venlo reem. In Gelaen sjoonsreem en in  Kirchrao sjongs-reem. In Nederweert rienastel. In Sjinveld zègke ze riegstartel. Waat is ós Limburgs dialek toch gevarieierd en sjoon!

Euver ‘sjoon’ gesjpraoke...

Heurt geer trouwes ’t versjil tösje sjoon (mooi) en sjoon (schoen)? De awd-ste sjoon die zeen gevónje sjtamme van 1600 veur Christus! De awwe Grieke wanjelde al róndj op sendale.  ’t Griekse woord daoveur is sánda-lon. De Egyptenare (sanadil) maakde eine voutaafdrök in ’t zandj en vlochte daonao eine zaol van papyrus op de sjuste maot. Mit sjtroke óngelooid laer knuipde ze dae zaol óm de vout haer.  De mummie van Toetanchamon haw sendale van goud aan de vuit!  De Romeinse soldaote leipe op zjwaore sandale, caligae  genuimp. Hun zaole besjtónge oet drie laoge rèndjslaer. In de Middeleeuwe drouge erm luuj, mer ouch monnike, houten sendalen. Oet dae sendaal mit houte zaol óntsjtónge de klómpe. Róndj 1850 ging ’t make van sjoon ummer mekkeliker. Dit koum door ein mesjien dat vlot sjoon koosj produceiere. Mer… jedere sjoon waar ’t zelfde, ze hawwe dus gein versjil tösje de lènker- en rechtersjoon! Löp zich lestig, dènk ich. Mer trök nao ós modesjtaal.

Riesjtartele waere saer 1790 gebroek veur ’t vasmake van sjoon. Veur daen tied gebroekde ze veural sjnalle (gespe) óm te zörge dat de sjoon bleve zitte. Dan zeen riesjtartele toch ein sjtök sumpeler! De eesjte rubbere sjoonszaol woort róndj 1899 in gebroek genómme. Rubber waar väöl sjteviger es laer en gónge langer mit en waar neit kossjpelig (duur).  Paul Prikken haet ’t euver eine zaole sjtop en meint daomit eine kurk (sjtop) oet laer of rubber.

Ouch ein zekering in de maeterkas nuimp me eine sjtop. Lèts haw ich thoes kortsjloeting, ómdat ein klein naat wurmpke d’r veur zörgde dat twee dräödjes ónvriewillig kontak mitein maakde. De lektrisjaen haet alles gerepareierd, mer ‘t wurmpke haet ’t neit euverlaef!

 

Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: johnhertogh@gmail.com