In de rubriek Zittesj Huikske vintj geer de sjtökskes die in reigelmaotig  door Veldeke Krènk Zitterd in 't nuut waekblaad Mijngazet waere geplaatsj. Reacties: veldekezitterd@gmail.com

 

=======================================================================

ZITTESJ HUIKSKE (7): GREUMEL

 

Greumel  beteikent eigelik res. Kump oet ’t Leties: grûmus. In Kölle haet me ’t euver jrümmel. In anger sjtreke zaet me grummel, grumel, greuzel en kruimel. Ouch in  ózze greumelevlaaj of sjtruitselkouk vintj me väöl greumele, gemaak van boter, mael en basterdsókker. Dao blif gein greumel van euver. De greumele sjtaeke häöm beteikent : Hae kènt de riekdóm neit drage.

De Veldeke Krènk Zitterd haet lèts ‘ne priesvraog oetgesjreve veur ’t sjoonste nuuj (Zittesj) woord veur place-mat. Paul Meisen bedach: greumelmetje. De Krènk haet ouch weurd verzameld wobie de meiste klanke van ’t Zittesj aan bod kómme. Aan de handj van die weurd haet Jan Ruigt taekeninge gemaak veur ’t nuut Zittesj laesplenkske. Dat plenkske sjteit noe ouch op ’t greumelmetje. Ze zeen nog ummer te koup bie boukhanjel Wim Krings en bie Flow’s opp Sjteivig..

 

Dae haet ein greumel in de träöt, zaet me van emes dae heisj of sjor is. De muzikante ónger uch, veural de blaozesj, weite dat es te letterlik ’ne greumel in de träöt höbs, dat veur valsje teun kènt zörge. Mer dat bès te meistes zelf sjoud, ómdat se dan ‘ne kouk of kuikske höbs gegaete.

Wae van uch haet nog nooitsj ‘t nómmer ‘Greumelevlaaj’ van Guido en de Schintaler in de feestent of zaal mitgezónge of mitgebruld ?

 

Halleluja, greumelevlaaj

’n Heel groot sjtök mit sjlaagroum d’rop

Aet ich mien vingesj gans bie op

Halleluja, greumelevlaaj

Dao bèn ich toch zo aan versjlaaf

Greumelevlaaj!!

 

Reacties: veldekezitterd@gmail.com

 

Teikening:  Jan Ruigt

===========================================================================

ZITTESJ HUIKSKE (6) : SJMIK

 

‘Eine awwe veurman heurt nog gaer ’t klaatsje van de sjmik’.

Es ‘ne awwe man nog ummer intresse haet in  (’t werk van) jónger luuj zaet me: ‘Eine awwe veurman heurt nog gaer ’t klaatsje van de sjmik’.

En ein sjmaal kèndj is zo mager wie ein sjmik. En es se ’t klappe van de sjmik kèns, höbs te väöl ervaring.

 

Ein sjmik woort ouch waal klaatsj genuimp of karwatsj. De awdste sjmikke woorte gemaak van witse-tek. Meistes woort ‘r ein saort handjvaat aan gemaak. Vruiger en ouch noe nog waere ze gebroek óm luuj of beeste te laote loestere, te sjture of te korrigeiere. Taegen eine  korte sjmik zag me peitsj. Die woort gebroek bie ein hóndjskar en woort dan ouch waal hóndsjpeitsj genuimp. In ‘t Bargoens kènt me peize of peze: hel wirke. Neit te verwarre mit ein peetsj, dat is ein gans gevuilig emes. ‘t Haet ouch niks te make mit ‘n peisj!

 

In Euverhaove, ein wiek van Zitterd, haet me nog lang geklaatsj. Mit knalle gouf me insjtömming veur ein echpaar dat op latere laeftied góng trouwe. Dat deig me mit klaatsje, die gevlóchte waar van repe jute. Die ware waal drie pès veier maeter lank. ‘ne Gróp sjterke kaels klaatsjde op blote vuit z’ón dertig, veertig sjlaeg achterein, ritmies en op versjeie toonheugdes. Es ‘t sjpeel waar aafgeloupe woorte ze geneud óm mit ‘t broedspaar wiejer te feeste. Waeges gevaor veur de luuj die róndjóm sjtónge én waeges geluudseuverlas woort dit gebroek verbaoje.

 

Eine klaatsj is ouch ein sjlaagwerkinsjtremènt. Dat zeen twee letjes mit ein sjarneier. Dat wurt mit krach toegeklap. En klink dan wie eine sjlaag mit de zjwik, ‘ne zjweipsjlaag. Este eine zjweipsjlaag bie ’t sjporte krigs, is dat gans angesj. Dat heurs te neit, mer vuils te waal metein!

 

Reacties: veldekezitterd@gmail.com

 

Teikening:  Jan Ruigt

==========================================================================

ZITTESJ HUIKSKE (5) : BESSEM

 

 De bessem oetsjtaeke.

 

“ ‘t Isser kirmes, want den beessem steeckter uyt”. Dat zag me vruiger es in ein hoes gefees woort door de kènjer en/of de deinsmaagde, ómdat de awwesj neit thoes ware, of es de meister de klas allein ‘ne tied achter leit. Noe zaet me: Dao sjtaeke ze de bessem oet of Es de kat van hoes is, danse ...

‘t Woord kump van ‘t oudhoogdutsj: besamo en beteikent letterlik same-gebónje riezer (twijgen). Eine bessem is ouch eine ónzuvere doorsjtoot bie ‘t biljarte.

Es urges bie luuj in hoes neit zo nauw gekeke woort zag me: Dao kaere ze d’n dösj mit de bessem. En es emes hartsjtikke kaod waar, zag me: Laot ‘m mer ‘s op eine bessem pisse.

‘t Geef väöl versjeie besseme: ‘ne sjtraotbessem, ‘ne kaerbessem, ‘ne handj-bessem, ‘ne sjtalbessem, ‘ne sjtreubessem en ‘ne heksebessem. De lèste  neit te verwarre mit de krenkde heksebessem, die bie väöl plantesoorte veur kump, te vergelieke mit sjummel.

Dao lik ‘ne bessem ónger ‘t fundemènt, zag me van ‘n hoes wo nooitsj emes krank woort.  Daoróm woort bie ‘t boewe van ein (vakwerk-)hoes in de fundamènte ónger de veurdeur eine bessem gelag. Dat zou kaoje (kranke) geister taenge hawte!

Ziene wil sjteit achter ‘ne bessemsjtek is ein awd gezègkde dat beteikent: Hae haet thoes niks te vertèlle, zie haet dao de bóks aan. En es te emes de deur oet bessems, sjmits se häöm nao boete. Es dat neit hulp kènt hae ze gebessemp kriege!!  Gepizzeld, dus.

Van ein sjmaal maedje zaet me: Dat is zo mager wie eine bessemsjtek.  En es ein sjtèl góng samewone zónger getrouwd te zeen, heisjde ‘t : Die zeen ónger de bessem getrouwd.

En es veer ein ganse nuuj regering kriege,  zouwe veer kènne zègke: Nuuj besseme kaere sjoon, mer aw besseme kènne alle huik en läöker.

Wós geer trouwes dat ‘r in Mesjtreich 880 luuj Bessems heisje? In Zitterd  geef ‘t ‘r mer ein hampfel van.

 

Pès ‘t volgende Zittesj Huikske.

reacties: veldekezitterd@gmail.com

===========================================================================

ZITTESJ HUIKSKE (4) : Sjeper

 

‘ne Sjeper wurt dèks aafgebeeld mit einen hóndj aan zien zie, ‘ne lange sjtek en ‘ne meziekinstruènt: ein hoorn. Hae haw ouch ein sjepesjsjöpke (dae lange sjtek) óm klute nao de sjäöp te sjmiete óm ze biejein te hawte. De krul zit ‘r aan óm, es ein sjaop in de baek of ravien lik, achter zien veurpoot te haoke en zo ‘t bees omhoog te kriege. Dae krul is bie de sjtaaf van Sinterklaos (bisjöp is ouch ‘ne sjeper) nog goud te zeen!

 

Sommige boere hawwe ouch ein sjepessjöpke bie zich óm distele en anger ónkroed oet te sjtaeke. En ‘ne pesjtoor kreeg vruiger bie de insjtallatie in ein parochie ein sjepesjsjöpke aangebaoje es symbool van kirkelikke sjeper.  

 

In Zitterd leipe op d’n Tomel en op de Euverhaovener hei väöl sjäöp. Zitterd haw dat landj in 1294 gesjónke gekrege van Walram de Rode ómdat de Zitterder häöm gehólpe hawwe óm Bor in te numme. Die twee sjtökker hei woorte aangeweze óm vee te laote graze. De legende vertèlt:

 

Op d’n  Tomel verzörgde eine blènje sjeper jederen daag zien beeste. ‘s Aoves blous hae op zien sjepesjhoorn óm ze same mit d’n hóndj biejein te kriege en nao de sjtal te brènge. In ‘t sjtedje hoort me dat ouch jederen aovend.

 

Óm zienen tied óm te kriege góng de sjeper mit zien sjöpke in de hei grave: ‘t woort ein gans kunswerk van bergskes en gengskes, mer zelf koosj hae dat jaomer genóg neit zeen.

Op ‘ne aovend misde de luuj zien hoorngeluud. Ze gónge op zuik en vónje de sjeper én zienen hóndj midden in ‘t kunswerk ligke... allebei dood. 

 

De sjäöp woorte door angere nao de sjtal gebrach en me haet nog jaore lank ‘t kunswerk van de sjeper laote ligke. Oet respek woort neit ómgeploug.

 

Pès ‘t volgende  Zittesj Huikske. 😉

 reacties: veldekezitterd@gmail.com

==============================================================================

ZITTESJ HUIKSKE (3) : Doe batteraaf, sjinaos.

 

Batteraaf, batraaf, badderaaf, batjakker, in al dees weurd zit ‘t Franse woord bâtir, waat weier kump van bastir en famieje is van ‘t Letiense battuere .

En al die weurd beteikene sjlaon.

Waat woort dan gesjlage? Beveurbeeld päöl in de gróndj óm get te versjterke. Dènk mer aan de kenj van ein baek of revier. Vruiger ein aanlèkplaatsj, ein mit hout versjterkde kantj..In Luuk, in Mesjtreich, in Eijsde kènt  me allenej ‘t Bat. En in Valkeberg dao heisj ‘t gebied bie de sjloes achter hotel Walram ouch ‘t Bat.

 Bie ‘t boewe van van vlechwerk van wietse (wilge) veur hoezer, hèkke en sjöttinge woort sjtevig gesjlage, gebatterd. Dat woord battere beteikent hie hel wirke en sjlaon en väöl laweit make.

 Eine batteraaf, deugeneit, vlaegel, kaojóng, koetjóng, koetnaas of ‘n batje waar ‘ne sjnaak dae  van alles oetsjpookde. Hae deig gaer sjtoer. Hae sjloug op dènger veur ‘t laweit (lawaai) en maakde ze ouch dèks kepot.

Eine batjakker kump oet ‘t Maleis mer daomit meint me eine gemeine kael, eine nötterik. Dus zeker geine batteraaf, verrekeling, prengel, sjanseraekel, sjinaos of gloeieling. Dit gezègkde pas goud bie gloejeling: De zón batterde ós oppe prie!

Ech väöl kaods zout neit in ‘ne batteraaf. Hae waar neit braaf mer sjtout! De sjoolmeisters van vruiger hawwe leiver te make mit ‘ne batteraaf es mit ‘ne sjtikkemerd of ‘ne gemeinerik.

Vraemp is waal dat ‘t meistes allein mer sjnake ware. Es ‘t óm ein mechelke gong haw me ‘t dèkser euver ‘n duvelskèndj! Maar dat waar dan ouch ein gräödje erger!  ‘t Taegegesjtèlde waar: gouw blötsj.

Sjinaos woort vruiger väöl gebroek veur ein kao vrouw of maedje. Op vandaag haet ’t gelökkig ein vruntjelikker beteikenis gekrege: óndeug.

Of dat in Sjènne ouch zo is? 😉

 

Pès ‘t volgende  Zittesj Huikske.

=============================================================================

ZITTESJ HUIKSKE (2) : VAN KATSJELE EN MEE...

 

Es geer zuik nao sjoon Zittesje weurd is katsj natuurlik een goud veurbeeld. De beteikenis is uch waal bekènd: katsj is gans jónk, jus oet ’t ei, gruin, ónvolwasse. ‘Doe bès nog te katsj daoveur’. Es jóngste oet ein nès van veier  höb ich dat dèks mótte heure van miene awwer zöstesj en brouwer!

Me kènt ouch de weurd krawwel, kreijelke, kroekesjtop en kräötsj gebroeke. En es emes behawve klein ouch nog dik en gedrónge waar, gebroek(de) me króddel, kroedel, kröppel of krootsj: Waat ‘ne krootsj veur daen awwer (laeftied). De richtige beteikenis van krootsj is natuurlik ‘pad’, in ’t Dutsj : Kröte. De meiste luuj kènne neit ’t versjil tösje ‘ne krootsj en ’ne kwakkert.

Van d’n eine kantj woorte dees weurd gebroek óm aan te gaeve wie sjattig ’n klein kèndj waar, van d’n angere kantj gebroekde me ’t es sjejnaam veur misvormde, neit volgruijde luuj zo. Kröppel kump dan ouch van kreupel. 

Ein katsjjónk is ein naaksj jónk veugelke dat nog in ’t nès lik, ouch waal kegkelingske genuimp. En katsjgruin beteikent jónk, frisjgruin.

Katsjele of ketsjele zeen sjtökskes aafval, beveurbeeld van hout. Sjnippesj. Doe katsjels mich ’t gans hoes vol: doe leets euveral ketsjelkes valle. ’t Wurt ouch gebroek in plaatsj van (aetes-)reste: Gaef d’n hóndj die katsjele mer.

In ’t Rijnland haet me ’t euver kätsche, mit ein sjtómp mets get in klein sjtökskes hakke, ouch euver kitsche, waat kerve beteikent. ’t Nederduitse kitzen is  óngeveer ’t zelfde:  zigzag oetsjnieje. In Kölle zaet me kitzchen  taege ’n klein bietsjke. In ’t Awdzittesj kits. Zeen vee weier trök bie klein.

Of de femiejenaam Kitzen dao van kump? Zeker is dat ’t niks mits kitsj te make haet. Es emes ein gouw kitsj haet, haet hae of zie ein goud gesjtèl. De kitsj is jao de kaer. Kitsj neit verwarre mit ‘t Hollese kitsch, waat lelik of sjlech beteikent!

============================================================================

ZITTESJ HUIKSKE (1) : SJÖRG(S)KAR

 

Van hel wirkesj mit ein kar.

Sjörgskarre besjtaon al hónderde jaore en ’t geef ze in väöl saorte. In de Middeleeuwe woorte ze gebroek óm zjwaor dènger te vervuiere. In 1260 woort al eine lattesjörgskar gebroek. De eesjte baksjörgskar zo wie veer dem noe kènne woort gebroek in de 17^e eeuw. Meistes ware ze van hout gemaak en óm ‘t houtere raad waar ‘ne bandj van iezer. In de kómp van de sjörgskar sjtóng ouch dèks eine sjtop (achtersjaot). Daoróm nuimde me dat ouch ein sjópkar.

Taege ’t óngersjtèl zag me eine börch en mit de heuchsel koosj me mee (hoger) laje in de kómp (bak). Me haw ouch dèks ‘ne uiverwage, dat waar ‘n lange, platte sjörgskar mer dan zónger bak.

Van duje nao sjtote.

Sjörge beteikent sjouwe, drage, hèl wirke, wouve, maore of wuile. In ’t Oudholles zag me scurgan, waat sjtote beteikent.

Anger weurd veur sjörgskar zeen: sjurkar, sjörkar, sjoebkar, kroekar en crodewage , eine wage daoe veuroet geduud woort. ’t Veerteende-eeuwse crude/crode beteikent duje, drökke of drènge.

‘Mit emes sjörge’ haet in Zitterd de beteikenis: ‘Emes veur de gek hawte’. Mer: ‘Dao gaon ze weier mit emes sjörge’, woort gezag ónger ’t klokkeloewe bie ein oetvaart. In ’t Dutsj zaet me Krüjkar, in ’t Zoeloe inkiljvane, in ’t Papiamento zaet me krenwa of krijwage en in ’t Javaans : krowagi. ’t Liek allenej opein, neit dan?

Femieje Schurgers.

Es me ein gouw sjörgskar haet, wurt me gehólpe, besjermp of gesjteund bie ’t zuike beveurbeeld nao ’n baan.

In Kölle gouf ’t in ’t jaor 1170 al eine Lambert Scurge. Dae waar van mitjee (beroep) kruier oftewaal sjörger.  Deze beroepsnaam geef ’t in Zitterd nog ummer: wae kènt neit de femieje Schurgers?

 

==========================================================================