Op dees pagina kump jedere maondj miene rubriek Ós Modesjtaal te sjtaon, dae ouch ummer in de bielaag (VIA) van De Limburger sjteit. Ein aantal rubrieke sjtaon ouch in mien bouk: "Van Oukouk pès Cötelbaek", dat mesjiens nog bie boukhanjel van Wim Krings in Zitterd te koup is.
====================================================================================
Ós Modesjtaal© 17-04-24
Euver pótse, wikse en moerblömkes.
Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs.
Van kwes pès rare kwiebus.
Lèts haw ich de sjildersj in hoes. Dat heurt jao bie ’t vruijaor. Ze höbbe gans goud werk geleverd. Bie ’t oprume vónj ich nog eine gebroekde kwas. Waat ein vraem woord eigelik: Kwas, kweske, penseel, beusjtel of eine bunjel fraanjele. Vruiger sjreef me quast, eine tak mit blajer óm vleige en mögke weg te jage. ‘t Woort ouch gebroek es waaier of óm mit wiewater te zaegene. Oppe kirmes perbeierde veer de flósj te pakke veur ein ritje veur niks. Eine in-gebeelde kwas nuimde me ouch pómpernikkel. Mer dat woord beteikent ouch op ’t Dutsj: graof zjwartbrood. Eine kwaspelorem is ein rare kwas, ‘ne kwiebus, eine flab. ‘t Woord kwiebus kump oet de misviering: ónger de viering sjprouk de preister de weurd ‘cum quibus’ oet, dat beteikent ‘mit wae’. Op dat momènt koume de mèsdeiner of diaken die achter häöm sjtónge, naeve de geistelike sjtaon. De luuj in de kirk, die gein Letien kènde, maakte d’r doe: ‘kóm kwiebus’ van.
De vruijaors-póts; wikse en gesjmólte lood in de pot.
Vruiger woort de ganse boet sjoongemaak. (Boet kump van ’t Dutsje Bude, oorsjpronkelik houte geboew en noe kraom of tent op mert of kirmes.) De gerdiene woorte aafgehaold en gewesje. De (trap-)luipesj en matte woorte goud oetgeklop. Alle kes laeg-gehaold en ’t nuuj kaspepier vasgezat mit punaize. Mer de sjoon pótse nuimp me sjoon wikse. Ein póts is ouch ein sjtreek, ein koef. ’n Koef oethaole beteikent dus ein sjtreek oethaole. ’t Sjpraek-woord: Sjiet aan de wiks, potlood is ouch zjwart! beteikent: ’t Is óm ’t aeve. Potlode beteikent ouch: mit potlood (kachelglans) invrieve, zjwart make dus. De naam potlood kump van de veurgenger van ‘t grafietpotlood: de loodstif -‘t lood woort in ‘ne pot gesjmólte - de billige taegehanger van de zilversjtif. Vanaaf de 17e eeuw waere er al potlode gemaak die besjtónge oet ein kaer van vrie hel grafiet in ein houte huls.
Moerblömkes die gein moerblömkes zeen.
Een moerblömke is ein negatieve oetdrökking wiezend nao ein vrouw / ‘ne man die/dae, oppe danssjool beveurbeeld, neit ten dans wurt gevraog. ‘t Idee is dat ze ónopvallend aan de kantj blieve, sjus wie ein bloum die taege ein moer gruijt en neit in ’t middelpunt van de aandach sjteit.
Mer… ich leip lèts euver de wal in Zitterd en zoug prachtig gaele en blaw blöm-kes oppe sjtadsmoere gruije. Moerfiejole, in Belsj nuime ze ze sjteinvlier of moervlier. Mer de richtige moerbloum is ein vaste plant oet de kruutsbloume-famieje De saort is vrie zeldzaam in ’t wildj. De hawf-stjroek kump oet ’t Mid-dellandse Zeegebied. De Romeine introduceierde ‘t plentje zo'n 2000 jaor gele-je es seierplant en medicinaal kroed in ós landj. Die oetdrökking euver moer-blömkes oppe dansvloer mót mer vlot verangerd waere, want zo ónopvallend zeen ze neit. Eigelik is dat ein belediging (affrónt) veur zo’n sjoon plant.😉
Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: johnhertogh@gmail.com
=====================================================================================
Ós Modesjtaal© 20-03-24
Mit sjoon waer de mert op.
Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs.
Kump ’t veurjaor weier in ’t landj…
Ein variatie op “Kump de zomer weier in ’t landj, pak Keub Truuke aan 'n handj en ze trèkke dan mit gouwe zin nao de Kolleberg èns in”. Dat leidje van Teun Hermans sjoot mich te bènne wie de eesjte zónnesjtraole koume. Fibberwarie waar werm mer ouch naat. Wo geit dat haer? Volges de waer-luuj kriege veer in meert zeve raegedaag, einen daag sjnee en de res blif dreug. Wae gluift wurt zelig…
Wurt gezag es emes nog gans väöl te wachte sjteit. Es me zaet: Hae is al zelig meint me dat ‘r lich aangesjaote is. Ein anger sjpraekwoord: Wae zelig wil sjterve, leet de rechte erve. (Geef ’t aan de rechmaotige erve). Jus wie: Haw hae mer ein zelig oer, dan waar d’r oet de elenj. Eine zele-verkuiper is eemes dae luuj ronselt beveurbeeld óm in deins te kómme.
Zelig kump van ein awd woord ‘zaal’ dat ouch gelökkig beteikent, óntsjtange oet ‘t Letiense sollus, dat beteikent helemaol of gans. Me meint dao noe mit : In d’n hemel waere opgenaome. Wirken is zelig wurt waal ’s gezag, es me eigelik meint dat niks doon zelig is. Niks doon is zelig, zag de begien en lag zich in bèd, of… en doe drouge ze mit z’n zevene éine bonegaerd. (bonesjtek) Ein variatie is ouch: Alle bate helpe, zag de begien en doe raapde ze ein sjtreusjpier (strohalm) op! Die erm begiene.
De eesjte en grootste van ’t ganse landj…
Ich höb ’t euver de Sint Joep jaormert in Zitterd. Ein awd leidje waar: Veer zeen al nao Sint Joep gewaes, mit vrunj al óngerein. Veer koume neit óm te drènke, mer óm Sint Joep te zeen… Ouch dees sjpraekwoorde vónj ich: Sint Joep verbeid ’t lampewirke d.w.z. nao 19 meert waar ’t wirke mit kunsleich aafgeloupe. Mit Sint Joep blif geine kater in Houtem. De bewonersj van Holtum, de katers genuimp, bezòchte allemaol Sint Joep. Vruiger woort ‘r väöl op jaormerte gedrónke. En geklöp. Dit biegelouf heurde me dèks dao-euver:
Es de boere zich mit Sint Joep sjlouge pès ze bloude, was (gruit)’t kaore goud. De ougs zou dus sjlage es ze zich mit Sint Joep gebeusjteld hawwe ! Wae geluif wurt…
Sjmiet de kraom biejein.
Op de merte sjtónge vruiger ouch mertkremesj. Dèks mit körve oppe rök. Of ze sjtónge mit eine mertkraom. Kraom kump van craam, ein tent wo-in me vanal verkoch. Aafkóms: Servisch of Slavisch. ’t Woord gramŭ beteikende herberg of kroeg en ’t woord črěmŭ tent. Ein kraomplaatsj waar ein mit duik of gerdiene aafgesjirmde plaatsj wo ein bevalling plaatsvónj. Daoróm ouch de weurd kraomvrouw en kraombèd. Kraome haet ouch waal ’s rómmele of klungele es beteikenis. En de kraomejak is de rök.
Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: johnhertogh@gmail.com
=======================================================================================
Ós Modesjtaal© 14-2-24 nómmer 51
Vanaaf mörge: vaste? Brood en beier?
Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs.
Wie belaof aeve euver zèkvrie.
De veurige maondj höb ich ’t euver zèkvrie gehad. De titel van ein buikske oet 1988 van Jan van Kempen oet Zitterd. Zèkvrie beteikent da’s te vrie bès óm al te zègke. Gedurf, ónversjrókke. Vruiger zag me gecourageierd. Dao zit ’t woord courage (kraasj) in mit de beteikenis , moud en krach. ’t Woord kump van ’t Latiense woord cor, dat hart beteikent. (Cor, cour coeur) Courage höbbe is dus: zègke waat dich op dien hart (cor) lik. Bon courage (Fr.) beteikent sukses en ’t is ouch ein bekènd wedsjtiedpaerd. Courage is ouch ein Belsj beier van hoog gebroesj (gisting). ’t Beier wurt gebroewe in Brouwerij De Dochter van de Korenaar in Baarle-Hertog. ‘t Is ein roodbroen wèntjerbeier mit een alcohol-percentage van 8%. En wae kènt Marc Courage neit, de veurman van de Zittesje band Baroesjko?! En Bertolt Brecht haet gesjreve euver Mutter Courage.
Van pitsjwèk, kantjbrood pès pitsjuigske.
Vruiger woort wèk (witbrood) meistes gebakke in de aove van de bekker. Euver brood gesjpraoke: Ein kantjbrood waar brood dat ónger ’t bakke taege de kantj van de aovemoer loug. Geroosterd brood nuimde me ein krepke. Wèk kump van wig(vormig). Bie de Germane hawwe ze ’t euver wagja. Gaon wie eine wèk beteikent vol energie zeen. De luuj brachte vruiger hunne deig nao de bekker. Sómmige bekkesj pitsjde get deig van de aangeleverde wègkedeig aaf ein maakde dao extra wègke van. Die woorte in Zitterd douch waal pitsjwèk genuimp. Dat pitsj haet versjeie beteikenisse: pien doon, drènke (eine pitsje) en aafzètte: Hae kènt niks angesj es de luuj pitsje. ’t Zit ouch in: pitsjlamp (zaklamp of knijpkat) en pitsjtang (nijptang) en pitsjblaor (bloudblaor)en in : Eemes ein pitsjuigske gaeve. (knipuigske).
Mómmegezichte, apeneutjes, böl, böl, böl
Ein prechtig awd leidje(oet 1953) gesjreve door Teun Hermans. Biete, jao biete, wae gei maske haet dat is 'nen houteklaos. Biete, jao biete, houw ‘m op ziene pókkel mit die verkesblaos. Nostalgie!
Zitterd sjteit bekènd óm de nónnevot, ein vastelaovesgebak in de vórm van eine rènk deig, in aolig of vèt gebakke en mit sókker besjtruid. In Zuid-Limburg is de nónnevot ouch bekènd es ein sjtrik, of ónger de verzamelnaam: poefel. Poefele lieke op berlinerböl en zeen gevöld mit jam of mit banketbekkesjroum. In Gent (B) nuime ze ’t nonneveeste of begijne-veest. Ein nón is ouch ein vrouwelik verke : zeug of kreim, wovan de batse róndj en vèt zeen. Mesjiens kump de naam van dat richtige vastelaovesgebak daovan. Of van de sjtrik die nónne vruiger op hun vot drouge!
Kreim beteikent ouch de kraom, ’t hoes. Veurdat ein deinsmaag vertrók bie häör bazin moosj ze eesj de kreim vaege :’t ganse hoes grunjig pótse. Zo get wie de hoespóts, dènk ich dan.
Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: johnhertogh@gmail.com
=======================================================================================c
Ós Modesjtaal© 17-1-24 De vieftigste nómmer van dees rubriek!!!
Ein nuut jaor mit aw weurd, aw gezègkdes en mee.
Door John Hertogh i.s.m. Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor
Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs.
Nuujjaorsbreif of e-card?
“Ich höb eine wunsj veur jederein. Ein fejn nuuj jaor mit leif luuj óm dich haer, luuj die van dich hawte, óm wae-s te bès, luuj wo-in se ein sjtökske van dich zelf herkèns. Laot mirke das te óm hun geefs, das te same mit hun get sjoons belaefs. Dan is dien laeve pas ein fees. Ich lous deze wunsj in eine awwe nuujjaorsbreif, die de luuj zich vruiger sjreve. Dees traditie besjteit neit mee, jaomer genóg. De kaarte, e-cards, e-mails en muzikale kriskaarte die allewiele waere gebroek kènne toch neit cóncurreiere mit z’ónne nuujjaorsbreif, vènj ich. Euveriges, ich sjtaon gans achter baovesjtaonde wunsj!
Gezègkdes en aw weurd.
Vandaag, 17 jannewarie is ’t Sint Teunis (Antonius) en ’t gezègkde is: Sint Teunis is eine iesmaeker of eine iesbraeker. ’t Is dus vreize of dooje. De aafgeloupe tied hawwe veer sjlech waer veur late kwakkerte (kawd en raegenechtig). Mit anger weurd: ’t raegende aw wiever, ’t waar dus sjel-mewaer. Es eemes ‘beros’, rood haor haw zag me: dae haet in de raege gesjtange! ’t Waer waar zogezag sopsiemes (waardeloos). Vruiger zónge Sopsiemes en de Pummeletergers oet Aelse ’t vastelaovesleidje: “Soms wae-re druime waor”. Of ‘t resultaat ouch sopsiemes waar laot ich in ’t midde! Ein gezègkde: Hómmel in jannewari brink ein goud wienjaor, mer dao gluif ich neit zo in. Ich höb trouwes nog gein ónwaer of hómmelwaer geheurd of gezeen. Zelfs geine zeebrandj , dat is waerleich in de wiedte, zónger hómmel.
Van astrant pès zèkvrie.
Euver sjelme gesjpraoke: Bèste sjelm of bèste deif, höbste geldj, ich höb dich leif. Da’s dudelikke taal. Eine sjelmepetik waar ein boevehol. Petik kump natuurlik van ’t Franse boutique (boetiek). En eine sjelmekraom of sjelmepak waar eine gróp deive, boeve of rabauwe of sjpitsboebe. De lètste neit verwarre mit de Spitzbuben, dat zeen Dutsje boterkuikjes die vooral in de kristied gebakke woorte. Eine boeb, kump ouch van ’t Dutsje Bube, waat junkske beteikent. Eine astrante boeb is ein böser Bube, eine lestige, vervaelende sjnaak. De Herzbube is de harteboer in ein kaartsjpel. Eine rabauw is trouwes ouch eine wèntjerappel (grauwe renet)! ’t Woord zèkvrie lous ich es titel van ein buikse oet 1988 van eine bekènde Zitterder : Jan van Kempen. Eemes is zèkvrie es ‘r gein blaad veur de móndj nump. Dao-euver volgende maondj mee!
Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: johnhertogh@gmail.com
====================================================================================
Maak jouw eigen website met JouwWeb